Voice blog 21 आवाज बिघडण्याची कारणे भाग ३

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

आवाज योग्य येण्यामधे श्वासाचा अत्यंत महत्वाचा वाटा आहे, म्हणुनच गाणं शिकवण्याच्याही आधी योग्य श्वास घ्यायला शिकवणं गरजेचं आहे. बऱ्याच वेळा चुकिचा किंवा कमी अधिक प्रमाणात श्वास घेतल्याने आवाजात बदल दिसून येतो. आवाज बिघडण्याच्या अनेक कारणांमधे हे एक महत्वाचं कारण आहे.

२. कमी अधिक श्वास

आपण नाकाने घेतलेला श्वास, घशावाटे फुफुसात जातो आणि आवाज निर्मिती न झाल्यास आल्यामार्गे परत बाहेर पडतो. ह्या स्थितीत स्वर पट्टया एकमेकांपासून लांब असतात. आवाज निर्मिती होते तेव्हा, स्वर पट्टया जवळ येतात आणि तोंडावाटे हवा बाहेर जायचा मार्ग बंद करतात. ह्या बंद स्थितीत खालून येणाऱ्या हवेचा जोर वाढतो, स्वर पट्टया कंप पावतात आणि फुफुसातून बाहेर येणारी हवा स्वर पट्टयांमधून, तोंडावाटे बाहेर पडते. स्वर पट्टयांचं योग्य प्रमाणात कंपन होण्यासाठी योग्य प्रमाणात श्वास घेणं गरजेचं आहे.
श्वास कमी असल्यास स्वर पट्टयांचं पुरेसं कंपन होत नाही आणि आवाज खूप बारीक आणि हळु येतो. ह्या आवाजाचा पाहिजे तसा प्रभाव पडत नाही.
या उलट गरजेपेक्षा अधिक श्वास घेतल्यास, फुफुसाकडुन अधिक प्रमाणात हवा बाहेर फेकली जाते. आवाज निर्मितीसाठी स्वर पट्टया जवळ यायचा प्रयत्न करतात पण उच्छ्वासाच्या जोरामुळे स्वरपट्टया लांब केल्या जातात. एकावेळी दोन उलट क्रिया होत असल्याने आवाज फाटतो. ह्या क्रियेमुळे स्वर पट्टयांच्या कडा घासल्या जातात व घर्षणामुळे त्या खडबडीत होतात. ह्याने आवाजावर परिणाम होतो आणि आवाज बिघडत जातो.

हे टाळण्यासाठी नैसर्गिक श्वास घ्यावा. जास्त वेळ गाता यावं यासाठी जास्ती श्वासाचा हव्यास टाळावा. जास्त श्वास घेण्यासाठी अनेक वेळा खांदे वर उचलले जातात, मानेच्या शिरा ताणल्या जातात. असे केल्यास श्वास तर वाढत नाहीच शिवाय मानेवर व खांद्यावर ताण आल्याने आवाजावर परिणाम होतो. श्वास घेण्याची क्षमता वाढवण्यासाठी प्राणायामचा उपयोग होतो. आपले बुजुर्ग कायम ' पोटातून गा’ असं सांगत आले आहेत. ह्याचाच अर्थ श्वास छातीत न घेतात पोटात घेणं. Voice blog 14 मधे आपण diaphragmatic breathing चा अभ्यास केला आहे. तसा घेतलेला श्वास नैसर्गिक असतो आणि त्याने आवाज नैसर्गिक येण्यास मदत होते.

श्वास घेणे’ ही अत्यंत नैसर्गिक क्रिया असली तरी बहुतांश लोकं वरवर श्वास घेतात. गाताना मात्र असा श्वास घेणे योग्य नाही. जागरूक राहुन आपल्या श्वासाकडे लक्ष दिल्यास आवाज सुधारण्यास नक्की मदत होईल.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

Just you two !!

I have always wondered about those moms whose life revolves only around their children. Their food, their health, their upbringing, their studies, classes, their growing up and so on !
These moms hardly trust anyone because they feel no one can do better, rather not even close. That’s the reason they never leave them with anyone. Even if they do, they leave a number of instructions along. Let it be their own mom or their mother in law. They are never happy with the way they are look after them.
'You should have fed her a fruit !’
"Why did you give him chocolates ?”
"How is it that she always skips milk ?”
"How did he fall ? Weren’t you with him ? and what not...!!
This is what happens when they leave them for couple of hours. These two three hours make them impatient and agog so there isn’t any question of leaving them for a couple of days unless it is inescapable and unavoidable. This is the time we need to 'let go’ few things just for ourselves. Also it is nice to get pampered and caressed from others on kids part too.
Leaving kids and enjoying a trip with spouse or friends is a terrible sin for them..!
I have heard my friends saying, "how can you even think of keeping poor kids at home and enjoying a vacation without them ?”
"Why should someone else take care of your kids while you are having fun somewhere ?”
‘Isn’t it your responsibility to take them with you while you enjoy ?’

I agree a little in this argument. Kids are comfortable at home and enjoy wherever they are... and it is ok once a year to have a vacation for your own. This is the time you spend for yourself carefree. No obligation of carrying food stuff, playing stuff and all those extra things you feel might be needed. No running behind, no shouting and no yelling. You get plenty of time to read, write, sit and do practically nothing. You get solace time to discuss and talk about so many things with your spouse you don’t normally do. You are free to behave the way you want without someone watching and judging you. This is the time every couple needs to revitalise their relation.
Secondly there are such destinations, where kids are too young to explore. That can be a trek, which is physically toilsome, Or a place meant only for adults, Or a destination which is too extravagant or lavish for them. If everything comes in an easy way, it is we who leave them with less ambition to explore more, on their own ability.
Of course it is not the destination that matters but the 'me time’ that rejuvenates.
Believe me such vacations are very much refreshing and are a must for every couple. After all it is your life, kids are a only part of it. Trust me this will not make you any less responsible parent. This much needed break and distance will strengthen your bond with your spouse and also restore your relation with your children and you will look after them with much more love, affection & patience.

So, when are planning your vacation..a real one !?!

Voice blog 20 आवाज बिघडण्याची कारणे भाग २

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

आवाज बिघडण्याला अनेक गोष्टी कारणीभूत असू शकतात. एखादी किरकोळ चुकीची गोष्ट आवाजावर परिणाम करते. अशा चुकीमुळे आवाजाच्या साध्या तकरारी सुरू होतात. आवाजातले बदल किरकोळ असल्यामुळे जागरण, प्रवास, दगदग सारख्या गोष्टींवर खापर फोडले जाते किंवा सपशेल दुर्लक्ष केले जाते. हे बदल सुधारेनासे झाले की मग आवाज बिघडण्याची कारणं शोधली जातात. अशा वेळी मुळ चुक सुधारल्याशिवाय इतर कुठल्याही उपचाराने आवाज सुधारत नाही. मुळ चुक लक्षात येत नाही आणि चुकीच्या पुनरावृत्तिमुळे आवाज बिघडत जातो.
असे होऊ नये म्हणुन मुळातच आपण कुठल्या चुकीच्या गोष्ठी करत नाही ह्याची दक्षता घ्यायला हवी.

किरकोळ वाटणाऱ्या पण सतत केल्यामुळे आवाजावर परिणाम करणाऱ्या गोष्टी आपण बघु.

१. चुकीची बैठक

अनेक वेळा ठराविक बैठक घेतल्याशिवाय मनासारखं गाता येत नाही पण ती बैठक उत्तम आवाज निर्मितीसाठी योग्य आहे का ह्याचा विचार केला जात नाही.
वास्तविक उभं राहुन गायची पद्धत सर्वोत्तम मानली गेली आहे कारण उभं असताना पाठीचा कणा सरळ असतो,  खांदे सहजासहजी वाकत नाहीत, हात नैसर्गिक अवस्थेत असतात आणि शरीराच्या वरच्या भागात कुठल्याही प्रकारचा ताण नसतो. ह्या पद्धतीमधे जास्तीत जास्त श्वास सहजरित्या घेता येतो.
असे असले तरी शास्त्रीय संगीत बसून गायची पद्धत प्रचलित आहे. त्यामुळे बसलेल्या स्थितीत उत्तम आवाज येण्यासाठी, योग्य ती काळजी आपण घ्यायला हवी. बसताना पाठीचा कणा सरळ असायला हवा. अनेक वेळा नकळत पाठीत बाक काढून बसायची सवय असते. तो ताठ पण शिथिल राहिल्यास श्वास उत्तम प्रकारे घेता येतो. गाताना हात शरीरालगत आणि तळवे मांडीवर आकाशाच्या दिशेनी असावेत. तळवे उलटे ठेवल्यास मांडीवर दाबले जायची शक्यता निर्माण होते, आणि कुठल्याही स्नायुंवर ताण आला की तो आवाजामधून दिसतो.
गाताना मान सरळ असावी. अनेक वेळा खालचे स्वर म्हणताना मान खाली आणि वरचे स्वर म्हणताना मान वर करायची सवय असते.
स्वर यंत्र हा गळ्याच्या मध्यभागी पुढील बाजूस स्थित अवयव आहे. Hyoid bone म्हणजेच जिव्हास्थिला तो टांगलेल्या अवस्थेत असतो. मान खाली किंवा वर केल्यास तो दाबला किंवा ओढला जातो व नैसर्गिक आवाज येण्यास अडथळा निर्माण होतो.

वरील माहिती सर्वपरिचित असली तरी ती अमलात आणताना त्याचा विसर पडतो आणि आपल्या सोयीप्रमाणे बैठकीत नकळत बदल होतो. जागरूक राहुन एकदा योग्य त्या पद्धतिची सवय करुन घेतल्यास, पुढे विनासायास ती आमलात आणता येते आणि आवाज नैसर्गिक आणि उत्तम येण्यास मदत होते.

योग्य बैठकीची ही सर्व लक्षणं तुमच्यात तपासुन पहा आणि आवाज अधिकाधिक उत्तम आणि नैसर्गिक करण्याचा प्रयत्न करा. तुमच्या प्रतिक्रिया, अडचणी आणि सल्ले कळवल्यास, सखोल अभ्यास होण्यास नक्कीच मदत होईल.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

प्रिय calendar,

प्रिय calendar, 

परवा तुमची पानं चाळता-चाळता सहज मागच्या पानांवर नजर गेली आणि सगळ्या तारखा डोळ्यांसमोर फिरू लागल्या. काही तारखा सुखद होत्या, काहींनी खोल आठवणी जागृत केल्या आणि टचकन डोळ्यात पाणी आलं. काही तारखानकोश्या होत्या, काही होत्या प्रेमाच्या, काही पोटभर हसवणाऱ्या तर काही परक्या वाटणाऱ्या. काहींमधे मनं दुरावली तरकाहींनी आपलंस केलं.

काही तारखांवर मन रेंगाळत राहिलं, आणि काही तारखा हव्याहव्याश्या वाटल्या. 

कितीतरी वेगवेगळ्या भावना दडल्या होत्या तुमच्या तारखांमधे. 

 बघता बघता अजून एक वर्ष संपेल, अनुभवाची शिदोरी अजून बळकट करत मला शहाणपण शिकवेल.

आता तुमच्या पानांवरचे थोडेच दिवस राहिले आणि किती तरी ठरवलेल्या गोष्टी राहून गेल्या. दर वर्षी 

काही तरी निसटतच हातातुन. 

आयुष्याची एक-एक वर्ष पालटून जातात आणि वर्षाच्या शेवटी मागे वळून बघताना

मनात एक वेगळीच हुरहूर राहते. मनात एक कुतूहल निर्माण होतं, आता येणारं वर्ष तरी ठरवल्यासारखं जाईल ?

कधीतरी वाटतं, सगळ्यांनाच वाटत असेल का अशी हुरहुर ? का आपणच खंत करत बसतो ?

पण एक मात्र खरं तुमच्या पहिल्या तारखेची 'मी’ आणि शेवटच्या तारखेची 'मी’ ह्यात नक्कीच फरक असतो. 

त्या दोन्ही तारखा बघुन माझ्या प्रगतिचा आलेख मला स्पष्ट दिसतो आणि बरं वाटतं, 'चला हे वर्ष खूप काही देऊन गेलं’ !

आता लवकरच तुमच्या नवीन वर्षाचं नवीन रूप येईल, आयुष्याच्या वेगळ्या तारखा घेऊन. नवीन उत्साह, नवीन उमेद, आणि नवीन आशा घेऊन. या वर्षी राहून गेलेल्या गोष्टी पूर्ण करायला नवीन तारखा मिळतील आणि खुणावत राहतीलमाझं ध्येय. तुमच्या तारखा संपताना राहिलेल्या गोष्टी आयुष्याच्या तारखा संपायच्याआत जमायला हव्या... बास !!

तुझी मैत्रिण..

Voice blog 19 आवाज बिघडण्याची कारणे भाग १

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

आवाज बिघडण्याच्या मागे असंख्य कारणं असू शकतात आणि त्यातली बरीचशी परस्परांशी संबंधित असतात. आवाजातला किरकोळ बदल कधीतरी किरकोळ असतो किंवा पुढे येणाऱ्या संकटाची नांदी देणारा असतो, म्हणुनच कुठल्याही आवाजाच्या समस्येकडे दुर्लक्ष होता कामा नये. 

बहुतेक बिघडलेले आवाज हे अति वापरामुळे बिघडलेले असतात. आवाज निर्मिती होते तेव्हा स्वर तंतु एकमेकांजवळ येतात. त्यांना विश्रांती देण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे त्यांना तातपूर्त एकमेकांपासुन लांब ठेवणे. मौनाने अनेक आवाजाच्या समस्या बऱ्या होतात. आवाज बिघडण्याचं अजून एक कारण म्हणजे आवाजाची चुकीची निर्मिती. जोपर्यंत ही निर्मितीतली चुक सुधारली जात नाही तोपर्यंत कुठल्याही औषधाने किंवा मौनाने आवाज सुधारत नाही.

आवाजाच्या निर्मिती चुकीची होत असेल तर सुरवातीला मनासारखा न लागणारा आवाज कलांतरानी बिघडतो. अशा बिघडलेल्या आवाजात, आवाजाशी निगडित अवयवांमधे कुठलेही शारीरिक बदल दिसत नाहीत तरीसुद्धा मनासारखं गाता येत नाही. शारीरिक बदल दिसत नसल्यामुळे वैद्य, डॉकटर, ENT specialists सारखे कुणीही, आवाज पुर्वपदावर आणु शकत नाहीत. जवळ जवळ प्रत्येक गायकाला अशा आवाजाचा त्रास उद्भवतो. कधी कधी हे आवाजातले बदल तात्पुरते असतात, आणि कधीतरी गायक आयुष्यभर बदलेल्या आवाजाशी जुळवून घेताना दिसतात. गायकी शिकत असताना, तत्वांचं चुकीचं केलेलं अवलोकन ह्यामागचं मुख्य कारण आसावं. चुकीचा काढलेला आवाज, चुकिची पट्टी, अति जोर देऊन गाणे वगेरे सारख्या चुकीच्या अवलोकनामुळे आवाजावर परिणाम होतो. म्हणुनच गायकीचे संस्कार जेवढे कमी, तेवढा आवाज निकोप असं दिसून येतं. ह्याच कारणामुळे बऱ्याच वेळा आपण हा अनुभव घेतो कि मुख्य गायकापेक्षा तानपुऱ्यावर गाणाऱ्या शिष्याचा आवाज अधिक भाव खाऊन जातो. 

गायकी शिकत असताना आवाजाच्या बाबतीत कायम सतर्क राहुन गाणं शिकणं हा आवाज टिकवून ठेवण्याचा एक मार्ग आहे.

आवाज बिघडण्यामागची काही महत्वाची कारणं आपण बघुयात. ह्या काराणांमुळे आवाजात दोष निर्माण होतो. लगेच आवाज बिघडत नसला तरी चुकीच्या पुनरावृत्तिमुळे आवाज बिघडायला लागतो, मनासारखा लागेनासा होतो आणि त्याचे परिणाम शारीरिक पातळी वर दिसायला लागतात. स्वर तंतुंवर सूज येणं किंवा nodule तयार होणं, स्वर पट्टया पुरेशा बंद न होणं सारखे शारीरिक बदल दिसायला लागतात. असे झाल्यास surgery करुन किंवा औषधोपचार करुन आवाज सुधारण्याचा प्रयत्न केला जातो पण ह्या सर्व प्रक्रियेत मुळ आवाज गमावतो.

असे होऊ नये म्हणुन आवाजातले किरकोळ बदल अभ्यासुन वेळीच दूर करायला पहिजेत. आवाज निर्मितीत दोष येत नाही याकडे लक्ष दिले पाहिजे. आवाज बिघडायला अनेक गोष्टी कारणीभूत ठरतात. त्यातली मुख्य लक्षण आपण पुढील लेखांमधुन बघु.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

Voice blog 18 नैसर्गिक आवाजाची लक्षणे भाग ६

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

जन्मत: मिळालेला आवाज मुळात नैसर्गिक असतो. त्यात उत्तम आवजातले सर्व गुण असतात, आणि तो स्वाभाविक, अकृत्रिम आणि सहज असतो. अशा आवाजातले ६ गुण आपण बाघितले. 

१. आवाज ताब्यात असतो

२. आवाजाचा पोत उत्तम असतो

३. श्वास उत्तम असतो

४. उच्चारण स्पष्ट असतं 

५. आवाजाची जाडी योग्य असते

६. गानप्रकाराला साजेसा आवाज

या पुढील लक्षणं ..

७. सातत्य 

वरच्या सर्व गुणांबरोबर आवाजात सातत्य असणं एक महत्वाचा गुण आहे. सातत्य असणं म्हणजे आवाजाची गुणवत्ता सर्व सप्तकात आणि गाताना प्रत्येक वेळी टिकुन राहणं. आवाज तिन्ही सप्तकात एकसारखा येणं म्हणजे आवाजाची जाडी, जात, पोत, श्वास, गोडवा वगेरे सर्व एक सारखा ऐकु येणं. आवाजाची गुणवत्ता सप्तक बदलल्यावर बदलत असेल तर एकुण परिणाम साधला जात नाही.

हे सातत्य मिळवण्यासाठी आवाज निर्मिती तिन्ही सप्तकात एकसारखी असायला हवी. त्यात कुठलेच शारीरिक किंवा मानसिक बदल होता कामा नयेत. आवाज निर्मितित सहजता ही रियाजाने येते. रियाजात सातत्य असेल तर आवाज निर्मितीसाठी लागणारे स्नायु नियमित वापरामुळे योग्य कार्य करतात.

८. भाव 

सर्व वाद्यांमधे मानवी आवाज हा सर्वात भावपूर्ण आहे, पण आवाजातून भाव प्रगट झाला नाही तर गाणं तेवढंच कंटाळवाणं ही वाटु शकतं. असं गाणं कितीही शास्त्रशुद्ध आणि सुरेल असलं तरी हृदयाला भिडत नाही, कारण त्यात भावाची कमतरता असते. अपेक्षित असलेला भाव आवाजातून दिसण्यासाठी सुराबरोबर आवाजाचा पोत, त्याची जाडी, श्वासाचा उपयोग, पट्टी, उच्चारण ह्या सर्व गोष्टींचा अभ्यास असणं गरजेचं आहे. ह्या सर्व गोष्टी हव्या तिथे वापरता आल्या तरच त्यात भाव दिसतो नाहीतर गाणं केवळ तांत्रिक होतं. 

९. अष्टपैलुत्व

आवाजात वर उल्लेख केलेले बदल करता आले तर आवाजाचा पोत बदलता येतो. हे सर्व बदल गायकाच्या  इच्छेप्रमाणे योग्य तिथे जाणीवपूर्वक केले जातात आणि ते नकळत होत नसतात. शिवाय, हे सर्व आवाज खरे असतात, खोटे काढलेले नसतात. शास्त्रीय, उपशास्त्रीय, सुगम, नाट्यगीत, चित्रपट गीत गाताना असे वेगवेगळे पोत वापरून गाणं अधिक परिणामकारक होतं. असं न केल्यास शास्त्रीय संगीत गाताना सुगम संगीताचा भास होतो, किंवा सुगम संगीत असून ते शास्त्रीय वाटतं वगेरे. 

अशा आवाजात कुठला ही गीत प्रकार अधिक खुलून दिसतो आणि असे गायक अष्टपैलु गायक असतात. 

१०. सहजता

ज्या गायकांचे आवाज नैसर्गिक असतात, त्यांच्या आवाजात सहजता असते. गात असताना त्यांना कुठल्याही प्रकारचे शारीरिक किंवा मानसिक त्रास होत नाहीत. त्यांच्या चेहऱ्यावर कोणतेही त्रासिक भाव नसतात किंबहुना असे गायक प्रसन्न चेहऱ्याने स्मित हास्य ठेवुन गात असतात. गाण्याची क्रिया अत्यंत सहज होत आहे असे त्यांच्या गाण्यातून दिसून येते. 

नैसर्गिक आवाजात वर दिलेली सर्व लक्षणं असतात. आवाज नैसर्गिक असल्यास त्यात दोष उद्भवत नाहीत आणि अनेक वर्ष उत्तम टिकुन राहतो.

आवाजाची ही सर्व लक्षणं तुमच्या आवाजात तपासुन पहा आणि आवाज अधिकाधिक उत्तम आणि नैसर्गिक करण्याचा प्रयत्न करा. तुमच्या प्रतिक्रिया, अडचणी आणि सल्ले कळवल्यास, सखोल अभ्यास होण्यास नक्कीच मदत होईल.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

प्रिय landline फोन,

प्रिय landline फोन, 

कसा रे बघता बघता नाहीसा झालास आमच्यामधून ? सगळ्या घरातल्या लोकांचा जीव की प्राण होतास तू. तू वाजलास की सगळे कसे धावत यायचे. तु वाजयच्या वेळा पण ठरलेल्या आसायच्या. सकाळच्या गडबडीत वाजलास की हमखास बाबांचा कामाचे फोन, दुपारी दादाचे कॉलेजचे, जेवणं झाल्यावर निवांत वेळी आईच्या मैत्रिणी किंवा बाहिणीं. माझ्यासाठी मात्र तू कधीही वाजायचास.

तुझ्या माध्यमातुन झालेली संभाषणं आपली वाटायची. गप्पा कुणाच्याही असोत, ऐकत बसण्यात भारी मज्जा यायची. आमच्या आजीचा तर हा एक आवडीचा छंद होता. दुसऱ्यांच्या गप्पा ऐकायच्या आणि मग त्यावर स्वतः तासभर गप्पा मारायच्या. तिला ऐकु जाऊ नये म्हणुन दादा तुला तास न् तास कोपऱ्यात घेऊन बसायचा आणि आजीला काही ऐकु न येता बोलणं झालं की जग जिंकल्याचा आनंद व्हायचा त्याला.

तुझ्यामुळे अमेरिकेतली आत्या, परगावची मावशी, गावातली काकू आणि गल्लीतली मैत्रिण सगळ्याच कशा जवळ असल्यासारख्या वाटायच्या. आता प्रत्येकाच्या हातात मोबाईल आला तरी तशी जवळीक काही वाटत नाही.

कधी तरी तू बंद पडलास की इतकं चुकल्या सारखं वाटायचं माहितीए ? तुला दुरुस्त करुन देणारा माणुस येईपर्यंत सगळं कसं सामसुम असायचं. सारखं तुला कानाला लावून तू बरा झालास का हे बघत बसायचो आम्ही. तु ही मान पाडुन निपचित पडल्यासारखा भासायचास.

तुला आठवतय ? तुला छान वाटावं म्हणुन repairing करणारा माणुस तुझ्यावर एक पट्टी चिकटवायचा. ती पट्टी असली की कसला छान वास यायचा तुला उचलल्यावर.

त्या काळात काही श्रिमंत लोकांकडे cordless फोन असायचे. तुला घेऊन घरात कुठ्ठेही फिरता यायचं. मला त्या लोकांचा कसला हेवा वाटायचा ठाऊके ? 

एक वेळ येईल की 'फोन घेऊन जग फिरता येईल’ असं मला तेव्हा कुणी सांगितलं असतं तर मी नक्की त्याला वेड्यात काढलं असतं !

पण तुला ऐकुन गम्मत वाटेल, तुझी सवय अजूनही गेलेली नाही बरका ! लोकं अजून ही मोबाईल ला तुच समजतात. बोलणं झालं की म्हणतात, 'ठेऊ का ?’ कुठे काय ठेवणार असतात ते, कुणाला माहित !?😄

असो, तुझ्या अनेक गमतीशीर आठवणी आहेत. एकदा तुलाच फोन करुन सांगीन कधीतरी. 

Miss you

तुझी मैत्रिण..

प्रिय Wi-Fi router,

प्रिय Wi-Fi router,

तुझ्याशी रोजचा जवळचा संबंध असला तरी आपली बोलायची वेळ तशी कमीच येते. खरं म्हणजे आपल्याला २४ तास Rangeच्या धाग्यानी जोडलेलं असतं, तरी तु तुझ्या कामात व्यस्त आणि मी माझ्या ! असं असताना, मी तुला ' कृतघ्न ‘ वाटते असं तु म्हणालास ?? ऐकुन जरा धक्काच बसला. मी तुला किंवा तु मला नावं ठेवायला आपलं संबंध आला तरी कुठे ?

एक वेळ कुणी कौतुक नाही केलं तरी चालतं पण कुणी काही negative बोललं की मात्र mood फार खराब होतो. तसं तु केलं आहेस. जाब विचारावा तर आता मुक गिळुन बसलाएस. सांग न काय चुकलं माझं ?

ओह !! आत्ता लक्षात आलं. कधी तरी रेंज weak असली की तुझ्यावर चीड चीड होते माझी म्हणुन तु रागवलाएस ? Right हेच कारण आहे तर. कळलं... ! कधी कधी नं चुकतंच माझं. अरे कामंच तशी असतात online. थोडा वेळ जरी तुझी रेंज गेली, की जीव कसा कासावीस होऊन जातो आणि मग उगाच तुझ्यावर राग निघतो, आणि त्या उलट रेंज उत्तम असली, पटापट sites load झाल्या, सटासट video buffer झाले की तेव्हा मात्र तुझं कौतुक करायचं राहुन जातं. तुला कधी Thanx दिल्याचे ही आठवत नाही मला. कृतघ्नपणाच आहे हा.. मान्य आहे मला. Sorry रे..!

तुला महितीए न, माझ्या दैनंदिन आयुष्यात तुला किती अनन्यसाधारण महत्व आहे ते. फोन वर unlimited data असला तरी घरात पाऊल टाकता क्षणी तुझंच अधिराज्य असतं. 

तुला मुद्दाम दुखवीन का मी कधी ?

Sorry नं ! परत नाही होणार असं. आता तरी सोड न राग !

 तुझीच जवळची मैत्रिण..

Voice blog 17 नैसर्गिक आवाजाची लक्षणे भाग ५

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

नैसर्गिक आवाजाची चार लक्षणं आपण बघितली. पुढचं लक्षण आहे 

५. आवाजाची घनता किंवा जाडी ( volume )

कंपनसंख्या न बदलता आवाज वेगळा ऐकु येतो ह्याच एक कारण आवाजाची घनता. सा हा स्वर जोरात किंवा हळु म्हणला तर त्याची कंपनसंख्या बदलत नाही तर त्याच्या घनतेमुळे तो हळु किंवा जोरात, ऐकु येतो.

शास्त्रीय संगीत जोरकस आणि भारदस्त आवाजात गायला पाहिजे असा गैरसमज गाणाऱ्यांमधे दिसून येतो. ह्याच गैरसमजामुळे शास्त्रीय गायक जोर देऊन गातात. असे आवाज परिणाम साधतात पण आवाजाला हानि पोचवतात. 

वस्तुत: आवाजाच्या घनतेचा गानप्रकाराशी फारसा संबंध नाही. चांगल्या किंवा नैसर्गिक आवाजात आवाजाची घनता योग्य किंवा माफक प्रमाणात असते. आवाज अति लहान असल्यास अशक्त आणि बारीक ऐकु येतो. या उलट आवाजाची घनता जास्त असल्यास त्यात जडत्व असते.      

आवाजाची घनता योग्य प्रमाणात असण्यासाठी श्वासाचं प्रमाण योग्य असावं लागतं. 

* श्वास कमी असल्यास खूप कमी हवा तोंडावाटे बाहेर पडते. 

* हवा कमी असल्यामुळे स्वर वाक्य संपायच्याआत आवाज बंद होतो.

* कमी श्वासात गायल्यास स्वर कमी लागायची शक्यता निर्माण होते.

* श्वास संपत असताना आवाज काढल्यामुळे आवाजात खर उत्पन्न होते.

* आवाज लवकर दमतो.

* कमी श्वासात आवाज काढायच्या खटाटोपात मान, खांदे, चेहरा या सगळ्यावर ताण निर्माण होतो.

या उलट घेतलेला श्वास अति जोराने आवाज करत बाहेर फेकल्यास आवाजाची जाडी किंवा घनता वाढते. अशा आवाजाची range कमी असते आणि असे आवाज बिघडण्याची शक्यताही जास्त असते. ह्या आवाजामधे सहजता दिसून येत नाही. उलट आवाज निर्मितीमधे अति कष्ट घ्यावे लागतात. हळु हळु ह्या आवाज निर्मितीची सवय होते आणि तेच नैसर्गिक वाटु लागतं. 

आवाज निर्मितीच्या वेळी स्वर तंतु एकमेकांजवळ ही एक महत्वाची क्रिया आहे. श्वास नलीकेतून खूप जोरात हवा बाहेर आल्यास, हवेच्या जोरामुळे स्वर तंतु एकमेकांपासून विलग होण्याचा प्रयत्न करतात. एकावेळी दोन विरुद्ध प्रकारच्या क्रिया होत असल्यामुळे स्वर तंतुंमधे घर्षण निर्माण होते आणि स्वर तंतुंना इजा होते. ह्याच कारणामुळे अति जोर लावून काढलेले आवाज वारंवार बसतात.

आवाज जितका हल्का तितका तो सहज वर जाऊ शकतो. जड भारदस्त आवाज सहजतेने वर जात नाहीत हे अनेक उदाहरणांवरून लक्षात येते.

६. गानप्रकाराला साजेसा आवाज 

आवाज योग्य आणि माफक प्रमाणात असला की त्यात voice modulation करता येते. आवाज सहज जाड बारीक करता आला की वेगवेगळे गानप्रकार परिणामकारक गाता येतात. चांगल्या आणि नैसर्गिक आवाजाचे हे अजून एक लक्षण आहे. असे आवाज वेगवेगळ्या गानप्रकारांप्रमाणे वेगवेगळे वापरता येतात, त्याचं aaplication बदलता येतं. शास्त्रीय संगीताला वापरला जाणारा आवाज ठुमरी गाताना वेगळा वापरला जातो. तोच आवाज सुगम संगीतात वेगळा वापरला जातो. असं voice application बदलता येणारे आवाज नैसर्गिक आणि चांगले आवाज आहेत असं मानायला हरकत नाही. ह्या वेगवेगळ्या आवाजामधे श्वास, घनता, जात आणि resonances चा फरक असतो. ह्यामधले कुठलेच आवाज खोटे किंवा कृत्रीम मात्र नसतात.

आवाजाची ही लक्षणं तुमच्या आवाजात तपासुन पहा आणि आवाज अधिकाधिक उत्तम आणि नैसर्गिक करण्याचा प्रयत्न करा. तुमच्या प्रतिक्रिया, अडचणी आणि सल्ले कळवल्यास, सखोल अभ्यास होण्यास नक्कीच मदत होईल.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

प्रिय.... झाडांनो,

प्रिय.... झाडांनो,

मला अनेक गोष्टींची आवड आहे, पण एक गोष्ट मला कधीच विशेष जमली नाही ती म्हणजे 'बागकाम’.

जुन्या घरी बंगल्याबाहेर मोठी बाग होती. क्वचित कधी तरी बागेला पाणी घालायचं काम माझ्याकडे यायचं. तेवढाच काय तो तुमचा संबंध. 

नवीन घरी आल्यावर मात्र ही आवड नव्याने जोपासायची असं मनाशी पक्क ठरवलं. स्वतः Nursery मधे जाऊन तुमचे आवडलेले २/४ प्रकार आणले. तुम्हाला साजेश्या सुंदर कुंड्या आणल्या. 

एक मात्र खरं, फुलांनी बहरलेल्या तुमच्या अस्तित्वानी घराला खरं घरपण आलं. तुमचं रूप बघुन डोळ्याचं पारणं फिटायचं. तुमची फुलं मात्र थोडेच दिवस टिकायची आणि परत यायचं नाव ही काढायची नाहीत, तरी तुमचे सगळे लाड मी पुरवत होते. TV जवळ तुम्ही खुलून दिसता म्हणुन तिथे तुमचा ठिया. थोडा वेळ ऊन दाखवायला हवं म्हणून दुपारी तुमची रवानगी खिडकी जवळ. रोजचं पाणी घालणे, कधीतरी खत ! 

साग्रसंगीत असे तुमचे सगळे लाड केले, पण तुम्ही मात्र महीना दोन महिन्यात मान टाकायचात. माझा हा उस्ना उत्साह टिकायची लक्षणं अवघडच दिसत होती. तरी मी हार मानली नाही !!

तुमचे नवीन नवीन प्रकार आणून प्रयत्नशील राहिले. 

ह्या सगळ्यामधे एकदा गावाला जायचं ठरलं. रोज काळजी घेऊन सुद्धा तुम्ही मान टाकणारे, ८ दिवस तुमचं काय होणार म्हणुन तुम्हाला घराबाहेर ठेवायचं ठरलं. बाईंना तुम्हाला पाणी घालयची जवाबदारी दिली आणि आम्ही निश्चिंतपणे जाऊन आलो. 

आल्यावर तुमची परिस्थिति कशी असेल ह्याबद्दल शंका होती पण आश्चर्याचा धक्काच बसला. तुम्ही अधिक टवटवीत होऊन बहरला होतात. ऊन, खत सारखे कुठलेच लाड तुम्हाला नको होते. 

आता मात्र माझा उत्साह पूर्ण गळून गेला आणि तुमची रवानगी कायमसाठी घराबाहेर गेली.

ह्या अनुभवाला काही दिवस गेले आणि विचार केला, प्रेमानी तुमची खातीरदारी करत असून काही तरी होतं जे तुम्हाला खटकत होतं. मनापासून केलेलं काम आणि वर वर केलेलं काम ह्यातला तो फरक असावा बहुधा. 

Positive negative vibes म्हणतात त्या ह्याच का ?

Sorry :(