Masks..!

Covid-19 has created a terror in people’s lives. Schools, colleges, malls, theatres are closed. Everyone is panic stricken, but is it really that worrying. Are we not used to get quarantined or wear masks. It was always emotional, this time it is physical that’s it !!

There is something we are hiding, masking, keeping away or avoiding with everyone in our life. The reason might be a sensible one though. There are people who need not know your personal story, there are people who know you thoroughly but you are not comfortable sharing with, there are people who might understand you but you don’t feel secure about them, there are people who care about you and ready to listen but you don’t want to bother them. There are people who will listen and guide but you really don’t need a favour from them. Huh !! So many people around but not a single heart to share your true self. Every relation has at least one masked strand.

We don’t share sorrows because we don’t need anyone’s advice, help or sympathy. We don’t share happiness because we are insecure and don’t want to be judged. May be we are not sure if our happiness makes them happy as well. Inspite of this our social media is always flooded with posts that announce every minute detail of our day to every person who we don’t even know. Happily eating, watching movies, meeting friends, partying around. What a paradox !!

At the end of the day we share different things with different people at different levels, but at some point we are always masked. Aren’t we?

बाबा आमटे....एक अनुभव

आनंदवन, हेमलकसा आणि सोमनाथ..पृथ्वीवरची सगळ्यात विकसित तीन गावं..!

तिथे सुसज्ज रस्ते नाहीत, चकचकीत घरं नाहीत, गाड्या नाहीत, offices, traffic, signal, गर्दी काही नाही. एवढंच काय mobile ला नेटवर्क ही नाही, तरी पण ते आपल्यापेक्षा कितीतरी विकसीत आहेत, कारण त्यांच्यात आहे सगळ्यांसाठी प्रेम, माणुसकी, एकमेकांना मदत करायची इच्छा, कुठल्याही संकटाला तोंड देण्याची ताकद, सख्या नात्यातल्या लोकांनी दूर केल्यावरसुद्धा जगण्याची उमेद, आयुष्तातले मोठे मोठे अडसर पार करून पुढे जाण्याची शक्ती आणि शारीरिक-मानसिक विकलांगतेवर मात करून असामान्य काम करत राहण्याची जिद्द..!

अनेक वर्षांपुर्वी, बाबा आमटेंनी लावलेल्या रोपाचा आज वटवृक्ष झालाय. विकास भाऊ आणि प्रकाश भाऊ खंबीरपणे सांभाळताएत त्या वटवृक्षाचा डोलारा. असंख्य कुष्ट रोगी,  मूक बधिर, अंध, विकलांग आणि अनेक आदिवासी विसावलेत ह्या वटवृक्षाच्या छायेत. समर्थपणे तोंड देताएत प्रत्तेक संकटाला, प्रत्तेक दुखाःला, प्रत्तेक परिस्थितीला आणि आनंदानी जगताएत एकमेकांना साथ देत, आयुष्याकडे आणि देवाकडे तक्रार न करता..स्वबळावर!

9 फेब्रुवारी..बाबा आमटेंचा स्मृती दिन. त्या दिवशी गाण्यातून त्यांना मानवंदना द्यायचं भाग्य लाभलं. ९ ला अनंदवनात गायचं होतं, आणि आलोच होतो म्हणून हेमलकसाला आणि सोमनाथला ही भेट द्यायची असं ठरवलं. ह्या तिन्ही प्रकल्पांबद्दल साधारण माहिती होती आणि नुकत्याच प्रदर्शित झालेल्या " मी प्रकाश बाबा आमटे ", ह्या चित्रपटामुळे बऱ्याच लोकांना त्याबद्दल माहिती होत होती. पण चित्रपटातून १% ही अंदाज येऊ शकत नाही इतकं हे काम मोठं आहे.

दोन दिवसाच्या, आनंदवन हेमलकसा आणि सोमनाथच्या वास्तव्यातून खूप काही शिकायला मिळालं. दिवसभर लोकांना भेटून त्यांच्याशी बोलून, त्यांना जाणून घेता आलं.

कुष्ट रोगानी बोटं झिजली आहेत, काहींना दिसत नाही, ऐकू येत नाही, चालता येत नाही पण काम करायची ईच्छा, ताकद आणि हिम्मत तशीच आहे. स्वतःची कामं स्वतः करून, ते अनेक वस्तू स्वतः बनवतात. मग त्या, त्यांना लागणाऱ्या चादरी, सतरंजा, towel napkin असोत, हॉस्पिटल मध्ये लागणारं bandage असो, लोखंडी कपाटं असोत, wheel chairs असोत, handbags, purses असोत, लाकडाच्या शोभेच्या वस्तू असोत किंवा टाकाऊ वस्तूंपासून केलेल्या गोष्टी असोत !!

स्वतःच्या विकालांगतेचा कुठेही बाऊ नाही, आणि त्याचं दुखःही नाही..!

३३ वर्षाची सुजाता शरीराने वाढलीच नाही. तिच्या हातातही जोर नाही. ती पायनी उत्कृष्ट चित्र काढते. तिनी काढलेल्या शुभेच्छा पत्रांना उत्तम मागणी आहे. ती लॉ चा अभ्यास ही करते. ४२ वर्षांचा महेश दुकानाचं अकाउंट्स सांभाळतो. आई वडिल दोघं कुष्ट रोगी. तो इथेच लहानाचा मोठा झाला, सगळी दुःख कष्ट लहानपणापासुन बघतोय म्हणून स्वखुशीनी इथेच रहतोय. ६० वर्षांचे सुतार काका, कॅन्सरमधून बाहेर पडलेले, सगळ्या परिसराची देखभाल करतात, आनंदवनात येणाऱ्या बाहेरच्या लोकांना परिसर दाखवतात. अनेक किलोमीटरचा हा परिसर एकदा फिरताना दमछाक होते, पण ते दिवसातून कितीतरी वेळा हा परिसर उन्हा-तान्हात पालथा घालतात.

दिवसभर हे सगळं बघुन, संमिश्र भावना मनात घेऊन रात्री कार्यक्रमासाठी मंचावर गेले.

माझ्या कलेमुळे जर त्यांचे दोन क्षण सुखात गेले आणि ते तातपूर्त जरी त्यांचं दुःख विसरले तरी माझ्या कलेचं सार्थक होणार होतं. 

सर्वांनी कार्यक्रमाचा मनमुराद आनंद घेतला आणि मला ही समाधान मिळालं. पण ह्या कार्यक्रमाचा अनुभव इतर कार्यक्रमांपेक्षा कितीतरी वेगळा होता. 

मूक असलेला एक मुलांचा घोळका हातवारे करुन मला काहीतरी फर्माईश देत होता. अंध असलेल्या मुली मला स्पर्शातून समजून घेत होत्या. Wheelchair वर बसून गाणं ऐकणाऱ्या मुली मला त्यांच्या जवळ बोलवुन माझं कौतुक करत होत्या. ह्या सगळ्यात एक अनुभव मनाला खूप स्पर्शून गेला.

कार्यक्रमाला आलेली एक मुलगी, कार्यक्रम झाल्यावर उठायला लागली आणि तिचा खोटा बसवलेला पाय निखळून पडला. आपली खांद्याला अडकवलेली purse गळून पडावी तितक्या सहजतेनी तिनी तो पाय उचलला, बसवला आणि माझ्या डोळ्याच्या ओलावलेल्या कडा पुसेपर्यंत क्षणार्र्धात ती नाहीशी ही झाली..! केवढा हा आशावाद !! केवढी ही आयुष्याशी लढायची ताकद ? केवढी ही इच्छाशक्ती ?

हे सगळं बघितल्यावर वाटलं, आपल्याकडे असं काय नाही, कि ज्याचं आपण दुखः करावं ? आणि तरी आपण आपलंच दुःख मोठं मानून त्याला कुरवाळत बसतो ! 

आनंदवनाचा कार्यक्रम संपवून आम्ही हेमालाकसा गाठलं. तिथल्या आदिवासींची तऱ्हा अजूनच वेगळी. अस्वलांनी चेहरा फाडला म्हणून anaesthesia न घेता टाके घालून घेणऱ्याची सहनशक्ती जास्त ? का पोटातलं बाळ कापून काढून लगेच 19 किलोमीटर चालत जाणाऱ्या बाईची सहनशक्ती जास्त..? का तळपायाला cancer ची गाठ डोळ्यादेखत कापून घेणाऱ्याची सहन शक्ती जास्त ? का हे सगळं आपल्या हातांनी करणऱ्या प्रकाश भाऊंची सहन शक्ती सगळ्यात जास्त ?

वेदना सहन करण्याची परिसीमाच ! आपण आपल्या कुठल्या वेदनेचं कौतुक करायचं ह्यांच्यासमोर ?

नुकत्याच जन्म दिलेल्या आपल्या पोटच्या गोळ्याला फाडून खाण्याइतका अडाणीपणा असलेल्या ह्या लोकांना सुधारताना काय काय सहन केलं असेल, ह्याची कल्पनाही आपल्याला येऊ शकत नाही. संपूर्ण आयुष्य वाहून टाकलंय आमटे कुटुंबांनी, ह्यांना माणसात आणण्यासाठी ! आणि फक्त बाबा आमटेंची मुलंच नाहीत तर सुना, नातवंड, नात सुना सगळ्यांनी ध्यास घेतलाय ह्यांच्या सेवेचा...! अनेक घरात उत्तम चललेला वडीलोपार्जित व्यवसायही मुलं सांभाळत नाहीत पण आमटे कुटुंबाच्या पुढच्या पीढिनी आनंदानी वाहून घेतलय स्वतःला या कामासाठी. मुलांबरोबर सुनाही नवऱ्याच्या खाद्याला खांदा देऊन काम करत आहेत.

आज आदिवासी लोकांची मुलं शाळेत जातात. शाळेची शिस्त पाळतात. सकाळी 5 ला प्रार्थना, 5:30 ला चहा, 7 ला नाश्ता, 12 ला जेवण, 2:30 ला चहा, 5 ला नाश्ता आणि 7:30 ला जेवण. आपल्या मुलांना चिऊ काऊचे घास करत भरवावं लागतं पण ही मुलं अर्धा तास आधीच ताट घेऊन खेळत असतात, कधी वेळ होणार आणि कधी पोटात खाऊ जाणार ! 3/4 वर्षाची मुलंही स्वत:चे कपडे स्वत: धुतात. अभ्यासाची गोडी लागलीए सगळ्यांना. अनेक मुलं आज डॉक्टर, engineer होऊन तिथल्याच लोकांसाठी काम करत आहेत.

एकीकडे आपल्यासारखी लोकं, वेळ नाही म्हणून आपल्या सख्या आई वडिलांना वृद्धाश्रमात ठेवणारी आणि एकीकडे ह्यांच्यासारखी लोकं कुठलंच नातं नसणाऱ्या हजारो लोकांसाठी झटणारी !

bank balance वाढतोय कि नाही ह्याची काळजी नाही, मुलं convent मध्ये छान शिकताएत नं, ह्याची फिकीर नाही, चांगली नोकरी मिळून गलेलठ्ठ पगार मिळेल का नाही ह्याची पर्वा नाही...चिंता आहे तर फक्त ह्या लोकांचं कसं भलं होईल ह्या गोष्टीची..!

म्हणूनच त्यांना भरभरून प्रेम मिळतं असंख्य लोकांचं, फक्त माणसांचंच नाही तर प्राण्यांचं सुद्धा.

जेवणं झाल्यावर, प्रकाश भाऊंबरोबर सगळ्या प्राण्यांना बघायला आम्ही फेर फटका मारला, तेव्हा साळींदर, हरीण, चित्ता, माकडासारखे प्राणी धावून आले आणि प्रेमानी बिलगले त्यांना, बघता क्षणी ! पाऊस नसताना, भर ऊन्हातही मोर नाचायला लागला फक्त त्यांना बघुन !

त्यांनी प्रेमंच तसं केलं ह्या सगळ्यांवर ! निरपेक्ष..!

आमटे कुटुंबांनी फक्त ह्या सगळ्या लोकांना सांभाळलं नाही तर त्यांना स्वतःच्या पायावर उभं केलं. त्यांचे संसार थाटले. सोमनाथ च्या 1200 एकर जमिनीवर शेती करत किती तरी कुटुंब सुखानी राहताएत. एवढ्या मोठ्या प्रकल्पासाठी 27 तळी खोदली आहेत श्रामादानानी. वाया गेलेल्या tyres पासून धरण तयार केलए पाणी साठवायला.

आपल्या कुठल्या कामाचा कौतुक करायचा ह्यांच्या कामासमोर ?

सगळं खूपच अविश्वसनीय आहे ! एका आयुष्यात कुणी इतकं काम कसं करू शकतं.. ? केवढी ही दूरदृष्टी ?

हे सगळं डोळ्यानी पाहून अनुभवता आलं म्हणून त्याचीच टिमकी वाजवत फिरताना असं वाटतं वर्षातून एकदा जरी तिकडे जाऊन तिथे आर्थिक, मानसिक किवा शारीरिक मदत करता आली तरी खूप पुण्य कमवायची संधी मिळेल आयुष्यात !

आमटे कुटुंब म्हणजे कलयुगातले संतच मानायला हवेत. त्यांच्या या अखंडित कामाला माझा मानाचा मुजरा !!

Just you two !!

I have always wondered about those moms whose life revolves only around their children. Their food, their health, their upbringing, their studies, classes, their growing up and so on !
These moms hardly trust anyone because they feel no one can do better, rather not even close. That’s the reason they never leave them with anyone. Even if they do, they leave a number of instructions along. Let it be their own mom or their mother in law. They are never happy with the way they are look after them.
'You should have fed her a fruit !’
"Why did you give him chocolates ?”
"How is it that she always skips milk ?”
"How did he fall ? Weren’t you with him ? and what not...!!
This is what happens when they leave them for couple of hours. These two three hours make them impatient and agog so there isn’t any question of leaving them for a couple of days unless it is inescapable and unavoidable. This is the time we need to 'let go’ few things just for ourselves. Also it is nice to get pampered and caressed from others on kids part too.
Leaving kids and enjoying a trip with spouse or friends is a terrible sin for them..!
I have heard my friends saying, "how can you even think of keeping poor kids at home and enjoying a vacation without them ?”
"Why should someone else take care of your kids while you are having fun somewhere ?”
‘Isn’t it your responsibility to take them with you while you enjoy ?’

I agree a little in this argument. Kids are comfortable at home and enjoy wherever they are... and it is ok once a year to have a vacation for your own. This is the time you spend for yourself carefree. No obligation of carrying food stuff, playing stuff and all those extra things you feel might be needed. No running behind, no shouting and no yelling. You get plenty of time to read, write, sit and do practically nothing. You get solace time to discuss and talk about so many things with your spouse you don’t normally do. You are free to behave the way you want without someone watching and judging you. This is the time every couple needs to revitalise their relation.
Secondly there are such destinations, where kids are too young to explore. That can be a trek, which is physically toilsome, Or a place meant only for adults, Or a destination which is too extravagant or lavish for them. If everything comes in an easy way, it is we who leave them with less ambition to explore more, on their own ability.
Of course it is not the destination that matters but the 'me time’ that rejuvenates.
Believe me such vacations are very much refreshing and are a must for every couple. After all it is your life, kids are a only part of it. Trust me this will not make you any less responsible parent. This much needed break and distance will strengthen your bond with your spouse and also restore your relation with your children and you will look after them with much more love, affection & patience.

So, when are planning your vacation..a real one !?!

दाजी

दाजी.. म्हणजे ताईचा नवरा असतो, अशी नुकतीच माझ्या ज्ञानात भर पडली , नाहीतर मला वाटलं आमच्याकडे बागकाम करणाऱ्या दादांनाच दाजी म्हणतात. 

दाजी, म्हणजे आमच्या area मधलं एक interesting व्यक्तिमत्व होतं. म्हणाल त्या घरी पडेल ते काम करुन, मिळतील ते पैसे घेऊन समाधानात रहणारे असे हे दाजी मला मात्र विशेष आवडत.

खरं पाहता त्यांच्या वागण्यातली कुठलीच गोष्ट सभ्यतेला धरून नव्हती, तरी दाजींमधे एक सच्चा माणुस होता. त्यांना पोटापाण्यासाठी विशेष कधी काही करताना मी तरी कधी पाहिलं नाही. घर चालवणं ही आपली जवाबदारी आहे, अशी त्यांना कधी शंकाच आली नसावी, इतके उडाणटप्पु ते होते. त्यांचं असं वागणं बघुन त्यांच्या बायकोने ही तशी कधी अपेक्षा केली नसावी. आमच्या driver नी कधी चेष्टा करत, “चला येता का दाजी बेळगावला ? “ असं विचारलं तर दाजी क्षणाचा ही विलंब न करता गाडीकडे धाव घेत. मग ती गाडी दुचाकी असो किंवा चारचाकी !  दाजींचं त्या वेळचं ध्येय फक्त बेळगाव असे ! दाजी जगनमित्र होते. रसत्यावर येणाऱ्या प्रत्येकाची दाजी प्रेमानी विचारपूस करत मग ती लहान मुलं असोत, ताई माई असोत किंवा काका मंडळी. सगळ्यांशी गप्पा मारत आलेला दिवस आनंदात घालवणे एवढंच ते करत.

आडाणी लोकांच्या घरी बहुतांश वेळी, बायको चार घरची कामं करुन घर चालवत असते आणि नवरे काही काम न करता दारू पीत आयुष्य निवांत घालवत असतात. आमचे दाजी ही फार वेगळे नव्हते. बायकोनी कामासाठी घरातून हाकललंच तर दाजी काम करत. त्यांनी कधी चार पैसेही घरात दिले नसतील. दाजी अजून एका कारणानी मनापासुन काम करत.. त्यांना दारू प्यायची हुक्की आली तर! 

प्रेमळ बायको, दोन हुशार मुलं, गरजेपुरतं छोटं घर सगळं छान होतं. दाजीही वाईट नव्हते फक्त दारूच्या व्यसनानी त्यांना घेरलं होतं. दारू, हे त्यांच्या आयुष्यातलं अंतिम ध्येय होतं. त्यासाठी पडेल ते काम ते मनापासुन करत. त्या कामासाठी किती ही पैसे दिले तरी दाजी खुश असायचे. चार पैसे मिळता क्षणी दारुचा गुत्ता गाठत. एक थोडा थोडका वेळ तिथे घालवला की दाजींना स्वर्गसुख मिळत. 

दारू प्यायली की दाजी प्रचलित अप्रचलित अशा सगळ्या प्रकारच्या शिव्या देत, कॉलनीभर फिरत. माझा शिव्यांचा शब्द संग्रह वाढवायचं श्रेय त्यांनाचं द्यायला हवं. ह्या टल्ली अवस्थेत, शिव्यांचा भडीमार चालू असतानाही दाजींचा gentlemen approch कधी बदलला नाही. शिव्यांचा कार्यक्रम चालू असताना कुणी समोर आलं तर दाजी अदबिनी वाकुन नमस्कार करत. विचारपूस करत. एवढंच नव्हे तर त्याच वेळी कुणी घरी परतत असेल तर दाजी बंगल्याचं दार उघडुन सलामही ठोकत. त्यांच्या त्या अवस्थेतही त्यांची भिती कुणाला वाटली नसेल. 

दाजींना अजून एका गोष्टीचं वेड होतं. ते म्हणजे राजकरणाचं. दारू ढोसली की दाजी जोर जोरात राजकरणावर बोलत. तास दोन तास, देश, मराठी माणुस, गरीब जनता, सुधारणा, आर्थिक स्थिति, व्यवहार, रस्ते, लोकशाही, election, मतांसाठी appeal, राष्ट्र, परराष्ट्र वगेरेंसारख्या विषयांवर ते अखंड बोलत फिरत. त्यांच्या एका ही वाक्याचा न कधी अर्थ लागत, न कधी शब्द संपदा तोकडी पडत आणि न कधी विषय संपत. भाषणात कितीही आवेग असला, body language कितीही confident असली तरी ओळखीचा माणुस भेटल्यावर तिच अदब आणि तिच नम्रता पुढे येत. 

दारूची हुक्की आली आणि पैसे नसले की मग मात्र दाजींची अवस्था वाईट होई. अशा परिस्थितित ही सभ्यतेची कास सुटत नसे. दाजी पहिल्यांदा काम देण्यासाठी आग्रह करत. काम नसेल तर मुलगी आजारी आहे, गावाला जायचए, अडचण आहे, पैसे हवेत, मुलगा पडला, औषध आणायचंए सारखी कारणं सांगत आणि ते ही चाललं नाही की, ”आईसाहेब मदत करा, तुमचा मुलगा अडचणीत आहे, तुम्हीच मदत कराल माहितए मला”  वगेरे.. सारखे dialogue मारत. त्यांचा हा हट्ट एखाद्या लहान मुलाला लाजवेल असाच असे. पैसे दिले की दिवस दारूच्या अड्डयावर जाणार हे माहित असूनही कुणीतरी त्या प्रेमळ हट्टाला बळी पडे !

दाजींचं वागणं चुकीचं असेल, समाजात त्यांना मान नसेल पण माणुस म्हणुन ते साधे सरळ होते, खरे होते, पारदर्शक होते, त्यांच्या वागण्यात सच्चेपणा होता. जवळ काही नसताना आयुष्यात समाधानी होते. आनंदात होते.

आता घर बदललं तसे दाजी भेटत नाहीत. जुन्या घराच्या, तिथल्या लोकांच्या अनेक आठवणी येत असतात आणि त्यातली एक महत्वाची आठवण असते, ती दाजींची...आमचे दारुडे सभ्य दाजी !!

वारी

वारी..प्रत्येकानी एकदा तरी अनुभवी !

वेगवेगळ्या गावातून निघुन, १५-२० दिवस एकत्र चालत, विठ्ठलाचा जयघोष करत आषाढी एकादशीच्या दिवशी, पंढरपुरच्या विठोबाचं दर्शन घेणं म्हणजे वारी !

तिथे सगळ्या वयाचे वारकरी आहेत. कडेवर बसून गंमत बघणारी छोटी बाळं आहेत, आई वडिलांचा हात धरून, ते सांगतील तिथे उड्या मारत चालणारी छोटी मुलं आहेत, धनी जातात म्हणून वृंदावन डोक्यावर घेऊन निघालेली धनीण आहे, बायकोची काळजी म्हणून सोबत करणारे पती आहेत, ' घराण्यात वारी आहे म्हणुन आम्ही ही श्रद्धेनी करतो ', असं सांगणारी लोकं आहेत, गंमत बघायला येणारे तरूण लोक आहेत, आपला fitness किती ते बघायचं, म्हणून चालणारी लोकं आहेत, वारकऱ्यांची मदत व्हावी म्हणून रस्त्याची स्वच्छता ठेवणारे लोक आहेत, 15/20 दिवस जेवणा-खाण्याची फुकट सोय होते म्हणून येणारे आहेत, वारीच्या नावाखाली चोऱ्यामाऱ्या करणारे देखिल आहेत.

सगळे लोक तहान, भूक, ऊन, पाऊस कशाचीही पर्वा न करता दिवस दिवस एकत्र चालत राहतात फक्त.

कुणाच्या हातात टाळ, कुणाच्या गळ्यात मृदुंग, कुणाच्या हातात एकतारी, कुणाच्या डोक्यावर वृंदावन आणि सगळ्यांच्या जोडीला मुखात हरिनाम. सगळं वातावरण पांडुरंगमय होऊन जातं. कितीही वय असलं, तरी पांडुरंगाच्या नामात तल्लीन होऊन वारकऱ्यांना अखंड गाताना नाचताना बघणं म्हणजे पर्वणीच ! विशी-पंचविशीतल्या तरुणाला लाजवतील एवढा उत्साह आणि एवढी ताकद, तो पांडुरंगंच देत असावा बहुधा सगळ्या वारकऱ्यांना !

मला ही वारी बरोबर चालायला अत्यंत आवडतं आणि त्याहीपेक्षा आवडतं त्यांच्या बरोबर चालत असताना सगळ्या वारकऱ्यांना अनुभवणं. प्रत्येकाचा वारीला यायचा उद्देश वेगळा त्यामुळे प्रत्येकाचा दृष्टिकोनही वेगळा. 

कुणी अखंड नामस्मरण करतं, कुणी नामाचा जयघोष करतं, कुणी अभंग गात असतं, कुणी अखंड मोबाईल वर, कुणी त्या माहोलची मजा घेत असतं, कुणाचं लक्ष फक्त मिळणाऱ्या शिध्याकडे तर कुणाला चालायचीच झिंग !

चालत असताना कुणीतरी वाट करून देतं तर कुणी ढकलून पुढे जातं. कुणी हसून ' चला माऊली ' म्हणत वातावरण उल्हसित करतं, तर कुणी 'सुशिक्षित समाज', म्हणजे जरा अति शहाणा समाज असं समजून तुच्छतेचा कटाक्ष टाकतं.

दमून 2 मिनीटं बसलं तर कुणी ' चला माऊली ' म्हणत दखल घेतं, कुणी प्रेमानी चौकशी करतं, कुणी ' आता थोडंच राहिलं माऊली ' म्हणत धीर देतं, तर कुणी ' एका दिवसात काय दमता ? आम्ही 15 दिवस चालतो, झेपत नाही तर यायचं कशाला ? ', म्हणून टोमणा मारतं.

सर्व वारकरी एका दिंडी अंतर्गत चालत असतात. ते एक परिवार बनून एकत्र राहतात. दिंडीची जेवणं उरकली कि कुणी तिथेच कचरा करत पुढे जातं, कुणी कचऱ्याचा डबा शोधतं तर कुणी असेल नसेल तो सगळा कचरा बरोबर नेतं.

वारकऱ्यांना कुठे शिधा मिळाला तर कुणी स्वतः पुरतं घेतं, कुणी स्वतः पुरतं घेवून वर पिशवीत भरून नेतं तर कुणी स्वतः घेवून दुसर्‍यांना वाटतं.

दिंडीतले लोक एकत्र चालतात, एकत्र जेवतात, एकत्र राहतात. त्यांच्या दिंडीबरोबर चालल्यास कुणी सहज सामावून घेतं कुणी रागराग करतं तर कुणी स्पष्ट दिंडी बाहेर चालायला सांगतं.

तिथे चालणारी प्रत्येक व्यक्ति वेग-वेगळी वागते कारण खऱ्या वारीचा उद्देश सगळ्यांना माहित असतो असं नाही आणि माहित असला म्हणून त्या प्रमाणे वागता येत असंही नाही. वारीतला मुख्य उद्देश म्हणजे, ' देव ठेवील तैसे रहावे.' आपल्या वाटे आलेल्या उदरनिर्वाहाचा मार्ग स्वीकारून गरजेपुरतं अन्नपाण्याचं सेवन करायचं. परस्त्रीला मातेसमान मानायचं. कोणत्याही जीवाचा मत्सर करायचा नाही. त्याच्या कल्याणची प्रार्थना करायची, संत वचनांचं पालन करायचं. गीता भागवताचं वाचन करायचं. सर्व चराचरात ' तो ' सामावलेला आहे ह्याची जाण ठेवायची आणि आपल्या सर्व कार्यांच्या केंद्र स्थानी भगवंताला ठेवून कार्य करत रहायचं. 

वारीतच काय प्रत्यक्ष आयुष्यात ही अनेक स्वभावाची लोकं आपल्याला भेटत असतात. कधी कुणाबद्दल आपुलकी वाटते, कधी कुणाचा राग येतो, कधी चिडचिड होते कधी संकोच वाटतो. आपण सगळ्यांशीच सारखं वागवू शकत नाही.

मला वाटतं सगळ्यांशी एकसारखं प्रेमानी वागणं म्हणजेच अध्यात्म खऱ्या अर्थानं जगणं असावं, कारण वर पाहता वेगवेगळ्या प्रकृतीची लोकं असली तरी त्यांच्यातला परमात्म्याचा अंश तोच आहे. आपण फक्त तो न बघता समोर दिसणारी व्यक्ति आणि तिचा स्वभाव बघत असतो. असं वागणं ज्या दिवशी जमेल त्या दिवशी खऱ्या अर्थानं अध्यात्म जगलो असं म्हणता येईल.

वारी म्हणजे थोडक्यात असंच वागण्याचा प्रयत्न ...निदान एक दिवस तरी !

Damn ...Technology !!

' तु लहान असताना मोबाईल नव्हता ?! फेसबुक नव्हतं ।!?  इंस्टा नव्हतं ।? एवढच काय इंटरनेट पण नव्हतं ?? मग काय करायचा काय तुम्ही आयुष्यात ?? ‘

माझ्या १० वर्षाच्या भाचीला पडलेला हा प्रश्न फार काही चुकिचा नव्हता. गेल्या काही वर्षात आपण इतके technology च्या आहारी गेलो आहोत की technology शिवाय एक काळ होता आणि त्यातही लोकं आनंदातच होती हे जवळ जवळ खोटंच वाटतं आजकालच्या पिढीला. मी ही तो असफल प्रयत्न करायचा तुर्तास टाळलं आणि सद्य परिस्थितिशी समरस होऊन गप्पा चालू ठेवल्या. सुट्टीची मजा चर्चा करण्यात कोण घालवणार, ते ही आजच्या तरुण पिढीशी, ते ही ट्रिपच्या पाहिल्या दिवशी आणि विषय तरी काय तर म्हणे technology !! पण परतीच्या प्रवासात मात्र आपण technology शिवायही कसे छान रहायचो हे सांगायचं मनोमन ठरवलं !

ट्रिपची सुरवात छान झाली होती. Airport वर उतरता क्षणी app वर बुक केलेला cab driver हजर असेल असं फोन सांगत होता पण Cab Status बघुन लक्षात आलं Airport च्या दारातच traffic मधे तो अडकला होता. मोबाईल च्या aap वर कार पुढे सरकतीए हे बघता बघता Cab समोर येऊन ठाकली.

आता साधारण तासाभाराचा प्रवास होता. Driver ला रस्ता रोजचा असला तरी कुठे गर्दी कमी लागेल आणि किती वेळात पोहोचता येईल हे कळण्यासाठी अर्थात आमच्या मोबाईलवर map सतत चालू होताच. 

साधारण रोज कुठे कुठे फिरायचं हा plan असला तरी आज कुठे जाऊ शकतो, किती वेळ लागेल, काय बघता येईल, जेवण कुठे करायचं या बाबत पुरेसा search झाल्यावरच बाहेर पडायचं असा आमचा रोजचा खाक्या असायचा कारण एकवेळ स्थानिक लोकं फसवत असतील पण google कधीच खोटेपणा करत नसतो हे नक्की.

एकत्र परिवार आणि technology ची साथ असल्याने ट्रिप छान चालली होती. उद्याचा दिवस मात्र पावसाची दाट शक्यता आहे असं फोन वरचं app दाखवत होतं त्यामुळे सगळ्यांनी छत्र्या घेऊन बाहेर पडावं असं ठरलं. बूट, छत्र्या, raincoat असा पावसाचा सगळा बंदोबस्त करुन लोकं बाहेर पडली आणि aap चा अंदाज योग्य ठरला. शत्रुचा डाव परतून लावल्याचा आनंद केवळ technology मुळे आज मिळाला होता, हे मानण्यावाचून गत्यंतर नव्हतं.

ट्रिपमधे रोज रात्री उशिरापर्यन्त सगळे गप्पा मारत बसायचे. न संपणाऱ्या गप्पांमधे अनेक विषय व्हायचे. इकडची लोकं कशी रहात असतील, पोटापाण्यासाठी काय करत असतील, इथपासून समोर वाहणारं बर्फाचं पाणी कुठुन उगम पावत असेल पासून एवढ्या थंडीतही तग धरुन उभी असलेली ही झाडं कोणती असतील पर्यन्तच्या आमच्या चर्चा असायच्या पण आमच्या सगळ्या प्रश्नांची उत्तर मिळायचं ठिकाण मात्र एकच होतं. अर्थात google !!

जगाच्या दुसऱ्या टोकाला जाऊन, एवढी माहीती गोळा करुन आम्ही दिवस रात्र किती मजा करत होतो ह्याची रोजची खबर आम्हालाच नाही तर आमच्या friendlist मधल्या प्रत्येकाला होती, कारण ही मजा फक्त आम्हीच नाही तर ते ही सगळे like करत होते. Damn technology !! ह्याव्यतिरिक्त फोटो काढायला फोन, काही सुचलं तर लिहायला note pad, रियाजाला तानपुरा, कंटाळा आला तर movie, हे सगळं करायला iPad होताच !

ट्रिप संपली, परतीचा प्रवास सुरू झाला. जाताना अर्धवट राहिलेला विषय येताना पूर्ण करायचा हे आधीच ठरलेलं असून, मी मात्र मौन होते. technology शिवाय आपण खरंच कसे रहायचो या विचारात !!

अलिप्त

Todays youth is gifted with an art of detachment..

कुठेतरी हे वाक्य वाचलं आणि खूप पटलं. नवीन पिढीचं कशाला आताच्या काळातले आपण सगळेच लोकं खूप अलिप्त असतो असं वाटतं, अर्थात भावनाहीन मात्र नाही..! Detached but emotional.. Demotional असा एक नवीन शब्दच शब्द कोषात टाकायला हवा.

पूर्वी तरुण पिढिला आई वाडिलांची वाटणारी जवाबदारी, काळजी आता वाटते का ? मित्रमैत्रिणींबद्दल किंवा रक्ताच्या नातेवाईकांबद्दल तरी ओढ वाटते का ? ज्या मित्र मित्रमैत्रिणींवर एकेकाळी जीव ओवाळून टाकतो ती मैत्री तरी आयुष्यभर टिकते का ?

शाळेत आपल्या बाईंवर किती प्रेम वाटत असतं, पुढे त्याच बाईंच नाव तरी स्मरणात राहतं का ? कॉलेज मधले दिवस तर आयुष्यतले सर्वोत्तम दिवस असतात. जमेल तेवढा दंगा मस्ती मजा केलेली असते. पुढे ह्याच मित्र मैत्रीणींचा whatsapp ग्रुप जमतो, अगदी खूप नाही पण किरकोळ हजेरी लावत असतो आपणही. त्यांचं reunion ठरतं पण आपण नसतो त्यात ! कशाला उगाच नवीन नाती म्हणून आपण मात्र अलिप्त !!

नोकरी चालू होते. जमेल तेवढं उत्तम काम करतो आपण. एखादवेळी best performer of the year award ही पटकावतो पण वेध असतात प्रगतीचे. सतत पुढे पुढे जायचे. Better prospects हवे ,better package हवं त्यासाठी सतत शोध नवीन नोकरीचा. Better job मिळालाच तर लगेच colleagues ना tata bye bye...मस्त एक send off पार्टी, contact मधे राहण्याचे promises, भेटण्याचे बेत आणि मग सगळ्यावर पाणी ! कसे काय लोक पूर्वी २५-२५ वर्ष एके ठिकाणी चिकटुन असायचे देव जाणे!

आयुष्य ज्या घरात घालवलं ते घर इतकं आपलंस असतं. आपलं बालपण तिथे सरतं. अनेक चांगल्या आठवाणी त्याच्याशी निगडित असतात. घरातली एखादी आवडीची जागा, अाभ्यसाची खोली, आंगण, माळा, काय काय आठवणी घर करुन असतात त्या जागेशी. पण क्षणात आलिप्त होतो आपण सगळ्या आठवणींमधून आणि शोधातो एक नवीन ऐसपाईस घर, पुनः नव्यानी आठवणी गोळा करायला.. त्या ही अलिप्तपणेच !

एवढंच कशाला आता तर रोटी कपडा मकान बरोबर companion हा ही एक महत्वाचा घटक झालाए आयुष्यात. 

"झोप झाली का?, जेवलीस का?, काय करतीएस ?", अशासारखे सतत प्रश्ण कुणीतरी विचारायला हवे. संपर्कात हवं आणि चौकशी करायला हवी काळजी करायला हवी, ही सध्याची आपली गरज. 

मग तो काळजी करणारा कुणीही असो, आज किरकोळ कारणावरून खटका उडालाच तर उदया नवीन मित्र !!

परिस्थिति काहीही असो स्वतःला फार लावून घ्यायचं नाही. मजा करायची आनंद मिळवायचा पण सगळं अलिप्तपणे !!

हा आलिप्तपणा आला तरी कधी आणि कुठुन ? .. बहुतेक स्वतःवरच्या अतीव प्रेमामुळे असं होत असावं. खूप शिक्षण, खूप पैसा, खूप मोकळिक, खूप स्वातंत्र्य खूप लहान वयात मिळतं आजकाल. त्याचा दुष्परिणामही होणाराच की ! आणि त्यात वाईट तरी काय ? आपली संत मंडळी सुद्धा हेच सांगून गेली की...कर्म कर पण अलिप्तपणे !!

रोजचा Aprilfool

` ए सांग नं ! कसं करायचं बाबाचं April fool ? ‘ दिवसभर मुलींनी डोक्याला भुणभूण लावली होती. मी सुचवत असलेले कुठलेच plans त्यांना पटत नव्हते. शेवटी कंटाळून 'जाऊदे बाबा ! तुम्हीच ठरवा’, असं म्हणून मी त्यातून काढता पाय घेतला आणि मोकळी झाले. विचार करायचं एक काम वाचलं पण विचार थांबेनात. अशी प्रथा का बरं चालू झाली असावी ? सत्यानी आणि खरेपणानी वागणाऱ्यांना एक दिवस मुभा म्हणून ? पण आता ती प्रथा चालू ठेवण्यात किती अर्थ राहिलाए ? रोज पदोपदी फसवणूक करणाऱ्या आपल्या सारख्यांना त्या एका दिवसाचं काय मेलं कौतुक असावं ?

सकाळ उजाडते तीच मोबाईलच्या दर्शनानी आणि तिथेच होते फसवणुकीची सुरवात. खोटे smiley आणि खोट्या शुभेच्छांचा वर्षाव ! खोटी फुलं, खोटे केक, खोट्या मिठ्या आणि खोटं प्रेम. समोर भेटल्यावर तोंड फिरवणारे, social media वर मात्र over emotional असतात. मग दिवसभर सुरु होतात Insta आणि Facebook चे likes. प्रत्यक्ष भेटल्यावर कौतुकाची थाप मिळणं अवघड पण social media वर मात्र कौतुकाचा पाऊसच जणु ! ' कित्ती गोड, कित्ती मस्त ‘ असं reply देणारे किती लोक पुर्ण post वाचतात, ऐकतात किंवा बघतात देव जाणे. फसवणुक media वर होते का प्रत्यक्षात हेच मला अजून कळलेलं नाही.

Whatspp group चा एक किस्सा तर या सगळ्याचा कहरच !

खूप वर्षांनी शाळेतल्या मित्र मैत्रीणींचं एकदा reunion ठरलं. मैत्रीच्या तारा जुळायच्या आधी, whatsapp group आजकाल आधी जमतात. तसा group जमला. ठरलेल्या दिवशी भेटी झाल्या आणि group active झाला. मग सुरु झाले good morning, good night चे मेसेजेस, आणि एक दिवस एकानी भल्या पहाटेच मेसेज टाकला.. ` happybirthday योगिनी !! ‘ झालं !! कळपात पुढच्या मेंढराच्या मागे मान खाली घालून जाणाऱ्या मेढरांप्रमाणे प्रत्येकानी योगिनीला डोक्यावर घेतलं पण योगिनीचा काही reply येईना. दुपारी फोन बघितल्यावर, पहिला मेसेज पाठवणाऱ्या मित्राच्या लक्षात आलं..अरेच्चा आपला group चुकला ! आणि मग sorry wrong group म्हणून त्यानी post delete केली.

अशा ह्या बिनबुडाच्या शुभेच्छा !!

Social media वरच्या posts म्हणजे तर निव्वळ फसवणुकच. फोटो मधे सगळं सुंदर सुंदर पण delicious thai curry ला कशी चव नव्हती..., डोंगराची निसर्ग रम्यता अनुभवण्यात कशी वाट लागली..., weekend outing ला जेवणाचे कसे हाल झाले.. हे कोण लिहीणार ? प्रत्यक्षात कशी का परिस्थिति असेना पण social media वर प्रत्येकाचं आयुष्य हेवा वाटावा असंच.

त्या whatsapp वर येणाऱ्या forwards ची तर गम्मतच वाटते. त्यातून मिळणाऱ्या ज्ञानाच्या १०% जरी आपल्याला अमलात आणता आलं असतं तरी सगळीकडे रामराज्यच झालं असतं. अमलात आणायचं सोडुन केवळ ते forward करण्यातच आनंद मिळवत बसलोय आपण.

नक्की कुणाची फसवणुक करतो आपण, जगाची का स्वतःची ?..!  हेच कळत नाही  कधीतरी. 

रोजच्या धकाधकीच्या आयुष्यात वेळ मिळालाच आणि मित्र मैत्रिणी किंवा नातेवाईक भेटले, तरी खोटेपणा आहेच. मनमोकळ्या गप्पा, हसणं खिदळणं, चेष्टा मस्करी सगळं हरवुन बसलए कुठेतरी. न गप्पांमधे मन रमतं, न भेटुन समाधान वाटतं कारण, आम्ही मस्त...तुम्ही मस्तच्या पुढे गप्पा जातच नाहीत. कुणाला तरी आपला हेवा वाटेल म्हणुन आपले आनंद ही आपल्या कुशीत आणि दुःखाचा बाऊ कशाला म्हणुन ती ही आपल्यालाच कवटाळलेली. ही आपल्या जवळच्या लोकांची फसवणुक नाही तर काय ? 

सगळ्यात मोठी फसवणुक आपण करतो ती म्हणजे आपली.. कारण, काहीही करत असताना, आपल्या mobiles मुळे त्यातला आत्माच हरवुन बसलोय आपण आणि तरी आपल्याला वाटतए आपण खूप मजा करतोय. स्वतःची फसवणुकच नाही का ही ? 

आजकाल ते fitbit घड्याळ्यांचं fad आहे. सकाळी व्यायाम करताना BP किती ?, heart rate किती ?, किती calories burn झाल्या, steps किती झाल्या ह्याकडेच सगळं लक्ष. व्यायाम झाला असं म्हणणं फसवणुकच ! आपल्या मुलांना so called " quality time “ देत असताना एकीकडे office चं काम करणं मुलांची फसवणुकच. बायकोशी गप्पा मारत असताना इतर कुणाशी general chat करणं किंवा आलेले खंडीभर forwards बघणं, फसवणुकच. गावाला गेलेलं असताना त्या क्षणांचा आनंद घ्यायचा सोडुन सेल्फी काढत बसणं स्वतःची फसवणुकच, एखादी कलाकृति अनुभवत असताना call घेणं त्या कलाकाराची फसवणुकच, भेटायला येतो असं सांगुन, आता जमत नाही, म्हणुन आई वडिलांना video call करणं ही त्यांची फसवणुकच !! 

फसवण्यात इतके तरबेज झालो आहोत आपण, आपल्याला लागतो कशाला fools day ? Fool आपण रोजच्या रोज बनतोए आणि वाईट म्हणजे आपल्या लक्षातही येत नाही ते ! हे थांबणं शक्य नाही पण निदान वागण्यात खरेपणाचा प्रयत्न करणं तरी शक्य आहे. तो आधी करु आणि मग खुशाल साजरे करु असले Aprilfools day...!

आम्ही गाणाऱ्या मुली

गाणं हे कुणाचं career असू शकतं ह्यावर आताशी कुठे मान्यता मिळायला सुरवात झाली आहे, नाहीतर अगदी आत्ता आत्ता पर्यंत लोकं विचारत होते,  "गाता ते ठीके पण बाकी काय करता.."? ह्यावर माझं मात्र ठरलेलं उत्तर असायाचं.. ' मला तेवढ़च येतं '.

खूप लहानपणापासुन गायला सुरवात केली आणि कधी गाणं माझं career होऊन गेलं कळलंच नाही. दुसरं काही करावं असं वाटलं ही नाही आणि दुसरं काही केलं, म्हणून काही जमलं असतं असं ही नाही.

माझ्यासारख्याच अनेक मुली संगीत career म्हणून निवडतात, लोकं कौतुक करतात, वेळेला प्रोत्साहन ही देतात पण ही कला जोपासणं तितकं ही सोपं नसतं प्रत्येक मुलीला. 

गाणाऱ्या मुलींच्या career चा हा एक छोटासा आढावा !

लग्नाआधी सगळ्याच गोष्टींचं कौतुक होत असतं, तसं ह्या ताज्या होऊ घातलेल्या career चं ही होतं ! आमच्या मुलीला अनेक कार्यक्रम असतात, लोकांना तिचं गाणं आवडतं, कौतुक होतं, लहान वयात कमवायला ही लागली.. , सगळंच कसं कौतुकास्पद.! 

आजुबाजूला चांगले काळजी घेणारे मित्र असतात, रात्री अपरात्री उशिर झाला तर घरी येऊन सोडणार, ज्यांचं घरच्यांना ही कौतुक असतं. क्वचित शेजारपाजारच्यांना, नातेवाइक लोकांना काहीतरी खटकतं पण घरचे त्यांना उत्तरं द्यायला खंबिर असतात.

आणि अशात ठरतं लग्न ! सुरळीत चाललेलं सगळं बदलतं आणि नव्यानी सगळा डाव मांडावा लागतो जो कधीतरी पुनः जमतो आणि कधीतरी साफ बुडतो.

सुनबाई गातात ह्याचं थोडे दिवस कौतुक होतं . 

कार्यक्रम लांबून बघायला बरे वाटतात पण खरी पंचाइत होते गाणारी सुन घरात आली की ! 

रियाज म्हणजे काही नोकरी नाही,  हवा तेव्हा सोयीने करता येतो असा लोकांचा गैरसमज असतो, पण नोकरीपेक्षाही चिकटिनी आणि नियमितपणे करता येतो त्यालाच रियाज म्हणायला हवं खरं तर. हा सगळा प्रकार घरच्यांना नवीन असतो आणि नवीन घरात त्याचं तंत्र जमावणं सुनेलाही अवघडंच ! घरच्यांना, कलाकार सांभाळण सोपं नसतं आणि नव्या घरात बस्तान बसवणं सुनेला सोपं नसतं  !

कार्यक्रमाला जातानाची मानसिकता, कार्यक्रमाची पूर्व तयारी, डोक्यात आणि मनात कार्यक्रमापूर्वीच सुरु असलेलं गाणं, त्याचा चाललेला विचार, हे सगळं सासरच्या लोकांना कसं बरं समजावं ?

कार्यक्रमाआधी कसं जेवण जात नाही, उशिरा जेवून कशी acidity होते, जागरणामुळे काय काय त्रास होतात, कार्यक्रम झाल्यावरही वाढलेल्या anxiety मुळे कशी झोप लागत नाही, सकाळी डोळा का उघडत नाही ह्याबद्दल सुन तरी काय खुलासा देणार ?

रात्रीबेरात्री कार्यक्रमानंतर कुणीतरी परकं आपल्या सुनेला घरी सोडयला येतं हे न आवडणं ही सहजिकंच आहे पण ह्यावर तोडगा काय ? बरं नवऱ्यानी बरोबर जावं तर सुनेबरोबर त्याचं ही routine डिस्टर्ब. रोज मरे त्याला कोण रडे ?

एकदा थोडं glamour आलं, लोकं ओळखु लागले आणि सासरच्यांना सुनेचा अभिमान वाटू लागला तर आनंदच आहे, पण निवृत्त व्हायच्या वयात आपली ओळखंच सुनेमुळे होऊ लागली तर कुणाला आवडेल ? ५० वर्ष ज्या घरात आपण राहतोए ते घर ही आता अमुक अमुक गाणारीचं घर म्हणून लोक ओलखायला लागले, तर थोडा त्रास होणारच की !

नवीन सुनेनी सणांना घरी असावं ही माफक अपेक्षा सुनबाई कशी पूर्ण करणार ? कार्यक्रम तर दिवाळी-गणपतीत असणार मग ऐन सणात आपल्यामुळे घर सुनं आहे आणि तरी आपल्याशिवाय सगळे सण पार पडतात ह्याची खंत सून तरी कुठे व्यक्त करणार ?

अशा सारख्या असंख्य छोट्या मोठ्या अडचणी पार करत आणि adjustments करत कुठलीही गाणारी मुलगी आपलं career घडवत असते. कलाकारांचं glamour दिसतं पण त्यामागचे त्यांचे कष्ट लोकांसमोर येत नाहीत, आणि हे कष्ट सुकर होण्यासाठी माहेराबरोबर सासरचा खंबीर पाठिंबा असेल तर यशाकडे जाण्याचा मार्ग अधिक सुकर होतो आणि एक कलाकार पूर्णपणे खुलतो हे मात्र नक्की.

मुलाबाळांसाठी career मधे ब्रेक घेणं, सगळं सोडून कार्यक्रमासाठी परदेशी जाणं, आजीनी नातवंडाना आईसारखं सांभाळणं, अशा हजारो adjustments करत माझ्यासरख्या असंख्य मुली आज संगीत क्षेत्रात यशस्वीरित्या काम करत आहेत ते केवळ घरच्यांच्या पाठींब्यामुळेच. त्या अनेकांचा आदर्श आहेत आणि समाजात मानाचं स्थान मिळवत आहेत. अशा सर्व स्त्री कलाकारांना आणि त्यांच्या पाठीशी असलेल्या त्यांच्या घरच्यांना माझा मानाचा मुजरा !! 

माझी माय मराठी

लहानपणापासून अनेक मित्र मैत्रिणी भेटले. कधी कुणाबरोबर क्षण दोन क्षण आनंदात घालवले तर कधी कुणी आयुष्यभराचे सोबती झाले. पण या सगळ्यांमधे कायमची नाळ जुळली ती एकीबरोबर. प्रवास सुरू झाला आमच्या शाळेतून. पहिली ते दहावी एकत्र शिक्षाघेतली आणि मैत्री वाढली तशी अनेक वेळा एकत्र शिक्षा भोगलीही !

एका बाकावर बसून कधी भांडलो, रडलो, चिडलो, प्रसंगी वेगळेहीझालो पण मैत्रित बाक मात्र कधीच आला नाही.

लहानपणापासून दोघींमधे
अतीव माया. आमची मैत्री बघून एकदाआईनी आम्हाला दोन frock शिवले. आम्हाला एकमेकींचे कपडेघालायची कोण हौस ! आमची मापं वेगळी होती तरी माया उसवून, कपडे बदलून आम्ही डबडा ऐसपैस खेळत असू, आणि मग ह्या अदलाबदली मुळे राज्य घ्यायचं हुक्लं की कोण आनंद होत असे !

शाळेला सुट्टी लागली की ओढ्यावर पोहायला जायचा आमचा बेतठरलेला असायचा. आमचं पोहण्याचं वेड बघुन आमच्यातलंकुणीतरी अव्वल पोहणारा होणार अशी सगळ्यांना खात्री वाटायची, पण वय वाढतं तसं आपला ही ओढा वेगवेगळ्या विषयांकडे बदलत जातो आणि लहानपणाच्या अनेक आवडी नकळत विरून जातात.

शाळेला सुट्टी लागली की आमचा मुक्काम एकमेकींच्या घरीच असायचा. आमच्या घरी मुक्काम असला की दादा उगाच दादागिरी करत आम्हाला पानभर शुद्धलेखन लिहायला लावायचा. मनाविरूद्ध अभ्यासाला बसवलं म्हणून आम्ही ही त्याला त्रास द्यायची संधी शोधायचो आणि मग पानं घ्यायची वेळ झाली तरी आम्ही अभ्यासाचं ढोंग करत त्यालाच पाट पाणी करायलालावायचो. त्याचं उट्ट निघायचं पत्त्याच्या डावात !

आमचा उपाय सोपा होता. चिडी खेळून, डाव मोडू आम्ही निघुनजायचो, पण खरंच .. ! त्या सोप्यात रंगलेल्या अशा अनेकआठवणी मनात अजून घर करुन आहेत.

पुढे वय वाढत गेलं तसं आयुष्य बदलत गेलं, वाटा वेगळ्या झाल्या. एकमेकींची भेट घडायला आता वाट बघावी लागते. दोघींची लग्नझाली तशी शहरंही बदलली. अंतरं वाढली तसा गाठी भेटीही कमी झाल्या पण दोघींची अंतरमनं मात्र अजूनही तशीच जोडलेलीआहेत.. !

कुणी मित्र देता का मित्र ?

लग्न ठरलं की प्रत्येक जण आपापल्या परिनी नव्या जोडप्याला सल्ले देत असतो. मिळणाऱ्या सल्ल्यांमधला, एक सल्ला मला नेहमी आठवतो. ‘लग्नाला दहा बारा वर्ष झाली की दोघांमधे बोलण्यासारखं काsही उरत नसतं. काय गप्पा मारायच्या आहेत त्या पहिल्या दहा वर्षात मारून घ्या.’ प्रत्येकाला वाटतं, ”आमचं नाही बाबा होणार तसं ! आमची क्षेत्र वेगळी, अनुभव वेगळे, आम्हाला एकत्र मिळणारा वेळ ही कमीच, मग बोलायला काही नसेल असं कसं ?”

पहिली दहा वर्ष छान जातात, ती जाणार असतातच. एकमेकांना वेळ देणं, एकमेकांना सगळं सांगणं, भरपूर गप्पा, sharing सल्ले मसलत.... आणि ..आणि मग अचानक सुरु होतात फक्त मित्रांच्या / मैत्रिणींच्या trips आणि ठरतात individual plans. मग जमतो वेगळा trekking चा ग्रूप, morningwalk चा group, Gym चा ग्रूप, शाळेतला ग्रूप, कॉलेज चा group आणि असे अनेक ग्रूप जिथे खूप जणं असतात फक्त नवरा आणि बायको सोडून ! आणि लक्षात येतं, इथेच खूप मज्जा येतीए. दोघांमधलं प्रेम तसुभरही कमी झालेलं नसतं पण आता जरा स्पेस हवी असते. नवीन कुणी तरी हवं असतं चौकशी करणारं, विचारपूस करणारं, दोन घटका गप्पा मारणारं, सल्ले देणारं. 

ऑफिस मधल्या कामाच्या व्यापामधुनसुद्धा दिवसातून सहज म्हणून केलेला एखादा फोन कधी थांबतो कळतंच नाही. आता सहज फोन आला तर वाटतं ठीके न सगळं, किंवा मग, आज काहीच काम दिसत नाही म्हणून आठवण झालेली दिसतीए !

Birthdays, Anniversarys चे surprise गिफ्ट कधीच थांबलेले असतात. खूप आहे काय देणार म्हणून, किंवा ‘online पाहिजे ते सारखंच तर आणत असतेस अजून काय वेगळं आणायचं मी ?’, ‘तु सांग, हवं ते घ्यायला जाऊ ! ‘ पण ह्यात, गिफ्ट मिळायची मजा नाहीच मुळी.! अशा दिवशी कुठे दोघंच बाहेर जेवायला जावं म्हणलं, तरी काय बोलायचं बरं एकमेकांशी ? नवीन जोडपी कशी अखंड गुलू गुलू करत असतात, तसं कसं बरं जमावं आता ? हां, त्याजागी एखादा मित्र असेल तर मात्र जमेल. कसं कुणास ठाऊक बुआ !!

जरा विचार केला आणि वाटलं असं होणं स्वाभाविकच आहे की, अति परिचय आणि अति सहवासातून दुसरं काय होणार ?  माणसाला ना सतत नाविन्याचा ध्यास असतो. आपल्याला फक्तं त्याच गोष्टीबद्दल कुतूहल आणि आकर्षण वाटत असतं, ज्या बद्दल माहीत नसतं आणि नवरा तर दहा वर्षांमधे कोळून प्यायलेला असतो. मग अशा वेळी मित्रंच तर कामी येणार ना ? गप्पा मारायची जागा एखाद्या मित्रानी घेतली तर काय बिघडलं ? उगाच कंटाळून, मारून मुटकुन, आणि पर्याय नाही म्हणून एकमेकांना सगळं सांगायला हवं असं कुणी सांगितलं ? मन मोकळं होणं महत्वाचं, मग ते नवऱ्याकडे असेल किंवा मित्राकडे, नवरा बायको मधे प्रेम टिकुन राहिलं म्हणजे बास !

त्या मैत्रीमधे आणि मैत्री पलिकडच्या नात्यामधे एक बारीकशी रेश असते, त्याचं भान असलं म्हणजे झालं !! ते भान ठेवुन मैत्री जमली तर खुशाल करावी मैत्री आणि खुशाल करावं मन मोकळं, उगाच नवऱ्यावर तरी कीती जवाबदाऱ्या टाकाव्या ? 

ध्येय

संध्याकाळी ७ ची meeting ठरली होती. घड्याळ नेहमीप्रमाणे सुसाट धावत होतं... ६:१५ . मनात चक्र सुरु झाली. घरातुन निघुन पोचायला ७ होतील. त्यात traffic. खणलेले रस्ते, पाऊस..ताबडतोब निघायला हवं.
घरातली मुलींची सोय बघुन, त्यांची पोटं भरून निघायची तयारी केली. कितीही वेळेत आवरलं तरी ऐनवेळी मुलींचं काहीतरी नवीन टुमणं निघतं आणि व्हायचा तो उशिर होतोच. धावत पळत हाॅटेल गाठलं. तिथे अजून कुणी पोचलं नव्हतं. एक table धरुन बसले.

अजुन डोक्यात घरची चक्र फिरत होती. घर आणि profession साठी असं on off चं बटण असतं तर बर झालं असतं. कामात असताना मुलींचा विचार बंद आणि घरात professional काम बंद ! असं झालं असतं तर घरात आणि profession वर १००% लक्ष केंद्रित झालं असतं आणि दोन्हीकडे जरा बरं काम करता आलं असतं. असो!

शेजारच्या टेबल वर एक बाई आणि तिची दोन मुलं बसली होती. ४ वर्षाचा मुलगा आणि ८ वर्षाची मुलगी. डोक्यतला विषय समोर live घडत होता. साहजिकच माझं लक्ष तिकडे गेलं.
" काय घेणार तू रोहित ? मस्त कुरकुरीत डोसा मागावु का ? का छान गोल गोल इडली खातोस ? " , ' मला नाई भूक तूच खा ',
" अरे असं रे काय करतोस , केवढी भूक लागली होती मगाशी, आता काय झालं " , वगेरे वगेरे typical आई मुलांचं संभाषण चालू होतं.
त्या मुलाचं कारण नसताना रडणं आणि आई चा patience संपलेला असताना अतिशय शांतपणे सगळं शिताफीनी handle करणं.

मला उगाचच त्या मुलाचा राग येत होता. ह्या मुलांमुळे देव जाणे किती बयकांचं career संपुष्टात येत असेल. अनेक ध्येय धूसर होत असतील. Career बद्दलची बाघितलेली स्वप्न धुळीला मिळत असतील. मुलं वाढवण्यात आनंद निश्चित अाहे तरीसुद्धा आपल्या career ची त्यासाठी आहूती देऊन खरचं किती बायका मनापासुन समाधानी असतील ?
आणि बायकांनीच मुला बाळांसाठी career सोडायचा मक्ता घ्यायचा का ? पुरूषांचं career तेवढं महत्वाचं ?
अनेक जणी मुलं सांभाळून career करत असतील पण ही तारेवरची कसरत करताना काय होतं हे त्यांचं त्यांनांच ठाऊक ! एवढं करुन समाज नावंच ठेवणार. हिला मुलांपेक्षा carrier महत्वाचं ! काय अडलय मुलांना पाळणा घरात ठेवुन नोकरी करायची ? ५ वर्ष नाही काही केलं तर नाही का चालणार वगेरे वगेरे !
मुलांकडे बघायला घरी कुणी नसेल तर हिला थांबायला हवं. नवरा दिवसभर बाहेर असेल तर हिला घरी थांबणं अपरिहार्यच अशा अनेक adjustments बायकांनीच करायला हव्यात. असो !!

ही बाई पण अशीच एक मुलांनां सांभाळणारी आई म्हणूनच एकटी आली असणार.
मला त्या अनोळखी बाई साठी उगाचच softcorner जागृत झाला.

तेवढ्यात आमची meeting सुरु झाली. अर्ध्या पाऊण तासात कामाचं बोलणं झालं, कॅाफी झाली आणि माझं लक्ष परत एकदा शेजारच्या टेबल कडे गेलं.

आधीचं दृश्य संपुर्णत: पालटलेलं होतं. मुलगा खूप maturity नी वागत स्वतःच्या हातानी पाव भाजी खात होता आणि ताई जवाबदारीनी त्याच्यकडे लक्ष देत, काय हवं नको ते बघत होती. टेबल वर फक्त दोघांनाच बघुन मी क्षणभर अस्वस्थ झाले आणि त्यांच्या आईला आजुबाजूला शोधु लागले. जवळच आई दिसली आणि मी अवाक झाले. ती बाई ४ टेबलं सोडुन  laptop ऊघडून २ सहकार्यांबरोबर खांद्याला खांदा देऊन काम करत होती. मी स्तब्ध झाले. तिच्याबद्दल अनेक विचार डोक्यात फिरू लागले.
प्रथम तिच्याबद्दल आदर वाटला, काम असताना, परिस्थिति प्रतिकूल असताना, कुठलीही सबब न सांगता ती कामासाठी हजर राहिली. मग तिचं कौतुक वाटलं, मुलांना इतक्या लहान वयात, इतकी समज देऊन, इतकं co-operate करायला शिकवल्याबद्दल, आणि मग तिचा हेवा वाटला. आजुबाजूच्या अनेक लोकांच्या करड्या नजरांचा तिच्यावर तसुभरही परिणाम होत नव्हता, कारण ती त्या सर्वांपेक्षा वर होती. तिच्या कामानी, तिच्या ध्येयानी आणि कर्तृत्वानी.

आमची meeting संपली आणि तेवढ्यात ती ही मोकळी झाली. जाता जाता तिला भेटले, एक घटका तिचा हात हातात घेतला आणि हसून बाहेर पडले. ओळख नसली तरी मला जाणवलेली प्रत्येक गोष्ट न बोलताच तिच्यापर्यंत पोचली होती, थोडी नजरेतुन आणि थोडी स्पर्शातून !!