Masks..!

Covid-19 has created a terror in people’s lives. Schools, colleges, malls, theatres are closed. Everyone is panic stricken, but is it really that worrying. Are we not used to get quarantined or wear masks. It was always emotional, this time it is physical that’s it !!

There is something we are hiding, masking, keeping away or avoiding with everyone in our life. The reason might be a sensible one though. There are people who need not know your personal story, there are people who know you thoroughly but you are not comfortable sharing with, there are people who might understand you but you don’t feel secure about them, there are people who care about you and ready to listen but you don’t want to bother them. There are people who will listen and guide but you really don’t need a favour from them. Huh !! So many people around but not a single heart to share your true self. Every relation has at least one masked strand.

We don’t share sorrows because we don’t need anyone’s advice, help or sympathy. We don’t share happiness because we are insecure and don’t want to be judged. May be we are not sure if our happiness makes them happy as well. Inspite of this our social media is always flooded with posts that announce every minute detail of our day to every person who we don’t even know. Happily eating, watching movies, meeting friends, partying around. What a paradox !!

At the end of the day we share different things with different people at different levels, but at some point we are always masked. Aren’t we?

रंग माझा वेगळा

लहानपणी आपण अनेक अशा गोष्टी करत असतो ज्याची मोठेपणी खूप गंमत वाटते. अशी मी करत असलेली एक गोष्ट म्हणजे मित्र मैत्रिणींच्या slam books भरणे. त्या वयात त्याचं काय ते अप्रूप असे म्हणुन आमच्या वेळी प्रत्येकाकडे एक slam बुक असायचीच. आवडता hero, छंद, best friends, मोठेपणी काय व्हायचए वेगेरे सारखे अनेक प्रश्न त्यात असायचे. त्यातला निम्म्या प्रश्नांचं उत्तर कळायचं वय नव्हतं आणि निम्म्या प्रश्नांची उत्तरं नसायची. त्यातल्या एका प्रश्नाची मात्र मला कायम गंमत वाटते. आवडता रंग ? .. आणि त्यावर सगळ्यांचं ठरलेलं उत्तर असायचं.. all colours of life .. ! या उत्तराचा अर्थ मला तेव्हा तरी नक्कीच उमगलेला नव्हता. बहुतेक आपण खूप मोठे झालो असं वाटून किंवा मग आपल्या लिखाणात जरा साहित्याचा स्पर्श असावा असं समजून अशी उत्तरं लिहित असू.. !

रंग म्हणलं की आपल्यासमोर येतं ते रंगाचं pallet, रंगीत खडु, water colours, pastel colours, crayons आणि रंगाचे अनेकानेक विविध प्रकार, पण आयुष्यातले रंग या pallet मधले नसतातच मुळी. प्रत्यक्ष आयुष्यात रंग हाताळले नसले तरी प्रत्येकानी हे रंग मात्र जवळून अनुभवलेले असतात. या रंगांचा उल्लेख झाला तरी कुठलाच विशिष्ठ रंग डोळ्यासमोर येत नाही पण तरी त्या रंगाचा अर्थ मात्र कळतो.

लहानपणी मैत्रिणींबरोबर भातुकलीचा खेळ रंगतो. वयात आल्यावर प्रेमाचा रंग कळायला लागतो. अनेक लोकं आयुष्यात येतात आणि जातात तसे नवीन रंग भरत जातात आणि उतरतातही.. !
अनेक रंगी बेरंगी माणसं भेटतात, कुणी आनंद देतं कुणी दुःख, कुणी फसवतं तर कुणी भरभरुन प्रेम देतं. कुणाच्या सहवासात स्वतः रंगुन जातो तर कुणाला स्वतःच्या रंगांनी रंगवतो. भेटलेल्या प्रत्येकाचा रंग मात्र वेगळा असतो, अर्थात या सगळ्यांमुळे आयुष्य मात्र रंगीत होत जातं.

पुढे लग्न होतं. आयुष्याचे नवीन रंग उलगडतात, अनेक रात्री रंगतात. नवऱ्याच्या बरोबरीनी नवीन लोकं जोडली जातात. सासरचे नवीन रंग ढंग कळतात आणि त्यांच्या व्यापामधे स्वतः कधी रंगतो कळतच नाही.

इतके वेगवेगळे रंग आणि रंग संगती प्रत्येकाच्या आयुष्यात असल्यावर कुणाचं आयुष्य बेरंग असू शकेल ? All colours of life तेव्हा कळत नसले तरी आता मात्र स्पष्ट दिसतात आणि आयुष्य सुंदर करुन टाकतात.. !

बाबा आमटे....एक अनुभव

आनंदवन, हेमलकसा आणि सोमनाथ..पृथ्वीवरची सगळ्यात विकसित तीन गावं..!

तिथे सुसज्ज रस्ते नाहीत, चकचकीत घरं नाहीत, गाड्या नाहीत, offices, traffic, signal, गर्दी काही नाही. एवढंच काय mobile ला नेटवर्क ही नाही, तरी पण ते आपल्यापेक्षा कितीतरी विकसीत आहेत, कारण त्यांच्यात आहे सगळ्यांसाठी प्रेम, माणुसकी, एकमेकांना मदत करायची इच्छा, कुठल्याही संकटाला तोंड देण्याची ताकद, सख्या नात्यातल्या लोकांनी दूर केल्यावरसुद्धा जगण्याची उमेद, आयुष्तातले मोठे मोठे अडसर पार करून पुढे जाण्याची शक्ती आणि शारीरिक-मानसिक विकलांगतेवर मात करून असामान्य काम करत राहण्याची जिद्द..!

अनेक वर्षांपुर्वी, बाबा आमटेंनी लावलेल्या रोपाचा आज वटवृक्ष झालाय. विकास भाऊ आणि प्रकाश भाऊ खंबीरपणे सांभाळताएत त्या वटवृक्षाचा डोलारा. असंख्य कुष्ट रोगी,  मूक बधिर, अंध, विकलांग आणि अनेक आदिवासी विसावलेत ह्या वटवृक्षाच्या छायेत. समर्थपणे तोंड देताएत प्रत्तेक संकटाला, प्रत्तेक दुखाःला, प्रत्तेक परिस्थितीला आणि आनंदानी जगताएत एकमेकांना साथ देत, आयुष्याकडे आणि देवाकडे तक्रार न करता..स्वबळावर!

9 फेब्रुवारी..बाबा आमटेंचा स्मृती दिन. त्या दिवशी गाण्यातून त्यांना मानवंदना द्यायचं भाग्य लाभलं. ९ ला अनंदवनात गायचं होतं, आणि आलोच होतो म्हणून हेमलकसाला आणि सोमनाथला ही भेट द्यायची असं ठरवलं. ह्या तिन्ही प्रकल्पांबद्दल साधारण माहिती होती आणि नुकत्याच प्रदर्शित झालेल्या " मी प्रकाश बाबा आमटे ", ह्या चित्रपटामुळे बऱ्याच लोकांना त्याबद्दल माहिती होत होती. पण चित्रपटातून १% ही अंदाज येऊ शकत नाही इतकं हे काम मोठं आहे.

दोन दिवसाच्या, आनंदवन हेमलकसा आणि सोमनाथच्या वास्तव्यातून खूप काही शिकायला मिळालं. दिवसभर लोकांना भेटून त्यांच्याशी बोलून, त्यांना जाणून घेता आलं.

कुष्ट रोगानी बोटं झिजली आहेत, काहींना दिसत नाही, ऐकू येत नाही, चालता येत नाही पण काम करायची ईच्छा, ताकद आणि हिम्मत तशीच आहे. स्वतःची कामं स्वतः करून, ते अनेक वस्तू स्वतः बनवतात. मग त्या, त्यांना लागणाऱ्या चादरी, सतरंजा, towel napkin असोत, हॉस्पिटल मध्ये लागणारं bandage असो, लोखंडी कपाटं असोत, wheel chairs असोत, handbags, purses असोत, लाकडाच्या शोभेच्या वस्तू असोत किंवा टाकाऊ वस्तूंपासून केलेल्या गोष्टी असोत !!

स्वतःच्या विकालांगतेचा कुठेही बाऊ नाही, आणि त्याचं दुखःही नाही..!

३३ वर्षाची सुजाता शरीराने वाढलीच नाही. तिच्या हातातही जोर नाही. ती पायनी उत्कृष्ट चित्र काढते. तिनी काढलेल्या शुभेच्छा पत्रांना उत्तम मागणी आहे. ती लॉ चा अभ्यास ही करते. ४२ वर्षांचा महेश दुकानाचं अकाउंट्स सांभाळतो. आई वडिल दोघं कुष्ट रोगी. तो इथेच लहानाचा मोठा झाला, सगळी दुःख कष्ट लहानपणापासुन बघतोय म्हणून स्वखुशीनी इथेच रहतोय. ६० वर्षांचे सुतार काका, कॅन्सरमधून बाहेर पडलेले, सगळ्या परिसराची देखभाल करतात, आनंदवनात येणाऱ्या बाहेरच्या लोकांना परिसर दाखवतात. अनेक किलोमीटरचा हा परिसर एकदा फिरताना दमछाक होते, पण ते दिवसातून कितीतरी वेळा हा परिसर उन्हा-तान्हात पालथा घालतात.

दिवसभर हे सगळं बघुन, संमिश्र भावना मनात घेऊन रात्री कार्यक्रमासाठी मंचावर गेले.

माझ्या कलेमुळे जर त्यांचे दोन क्षण सुखात गेले आणि ते तातपूर्त जरी त्यांचं दुःख विसरले तरी माझ्या कलेचं सार्थक होणार होतं. 

सर्वांनी कार्यक्रमाचा मनमुराद आनंद घेतला आणि मला ही समाधान मिळालं. पण ह्या कार्यक्रमाचा अनुभव इतर कार्यक्रमांपेक्षा कितीतरी वेगळा होता. 

मूक असलेला एक मुलांचा घोळका हातवारे करुन मला काहीतरी फर्माईश देत होता. अंध असलेल्या मुली मला स्पर्शातून समजून घेत होत्या. Wheelchair वर बसून गाणं ऐकणाऱ्या मुली मला त्यांच्या जवळ बोलवुन माझं कौतुक करत होत्या. ह्या सगळ्यात एक अनुभव मनाला खूप स्पर्शून गेला.

कार्यक्रमाला आलेली एक मुलगी, कार्यक्रम झाल्यावर उठायला लागली आणि तिचा खोटा बसवलेला पाय निखळून पडला. आपली खांद्याला अडकवलेली purse गळून पडावी तितक्या सहजतेनी तिनी तो पाय उचलला, बसवला आणि माझ्या डोळ्याच्या ओलावलेल्या कडा पुसेपर्यंत क्षणार्र्धात ती नाहीशी ही झाली..! केवढा हा आशावाद !! केवढी ही आयुष्याशी लढायची ताकद ? केवढी ही इच्छाशक्ती ?

हे सगळं बघितल्यावर वाटलं, आपल्याकडे असं काय नाही, कि ज्याचं आपण दुखः करावं ? आणि तरी आपण आपलंच दुःख मोठं मानून त्याला कुरवाळत बसतो ! 

आनंदवनाचा कार्यक्रम संपवून आम्ही हेमालाकसा गाठलं. तिथल्या आदिवासींची तऱ्हा अजूनच वेगळी. अस्वलांनी चेहरा फाडला म्हणून anaesthesia न घेता टाके घालून घेणऱ्याची सहनशक्ती जास्त ? का पोटातलं बाळ कापून काढून लगेच 19 किलोमीटर चालत जाणाऱ्या बाईची सहनशक्ती जास्त..? का तळपायाला cancer ची गाठ डोळ्यादेखत कापून घेणाऱ्याची सहन शक्ती जास्त ? का हे सगळं आपल्या हातांनी करणऱ्या प्रकाश भाऊंची सहन शक्ती सगळ्यात जास्त ?

वेदना सहन करण्याची परिसीमाच ! आपण आपल्या कुठल्या वेदनेचं कौतुक करायचं ह्यांच्यासमोर ?

नुकत्याच जन्म दिलेल्या आपल्या पोटच्या गोळ्याला फाडून खाण्याइतका अडाणीपणा असलेल्या ह्या लोकांना सुधारताना काय काय सहन केलं असेल, ह्याची कल्पनाही आपल्याला येऊ शकत नाही. संपूर्ण आयुष्य वाहून टाकलंय आमटे कुटुंबांनी, ह्यांना माणसात आणण्यासाठी ! आणि फक्त बाबा आमटेंची मुलंच नाहीत तर सुना, नातवंड, नात सुना सगळ्यांनी ध्यास घेतलाय ह्यांच्या सेवेचा...! अनेक घरात उत्तम चललेला वडीलोपार्जित व्यवसायही मुलं सांभाळत नाहीत पण आमटे कुटुंबाच्या पुढच्या पीढिनी आनंदानी वाहून घेतलय स्वतःला या कामासाठी. मुलांबरोबर सुनाही नवऱ्याच्या खाद्याला खांदा देऊन काम करत आहेत.

आज आदिवासी लोकांची मुलं शाळेत जातात. शाळेची शिस्त पाळतात. सकाळी 5 ला प्रार्थना, 5:30 ला चहा, 7 ला नाश्ता, 12 ला जेवण, 2:30 ला चहा, 5 ला नाश्ता आणि 7:30 ला जेवण. आपल्या मुलांना चिऊ काऊचे घास करत भरवावं लागतं पण ही मुलं अर्धा तास आधीच ताट घेऊन खेळत असतात, कधी वेळ होणार आणि कधी पोटात खाऊ जाणार ! 3/4 वर्षाची मुलंही स्वत:चे कपडे स्वत: धुतात. अभ्यासाची गोडी लागलीए सगळ्यांना. अनेक मुलं आज डॉक्टर, engineer होऊन तिथल्याच लोकांसाठी काम करत आहेत.

एकीकडे आपल्यासारखी लोकं, वेळ नाही म्हणून आपल्या सख्या आई वडिलांना वृद्धाश्रमात ठेवणारी आणि एकीकडे ह्यांच्यासारखी लोकं कुठलंच नातं नसणाऱ्या हजारो लोकांसाठी झटणारी !

bank balance वाढतोय कि नाही ह्याची काळजी नाही, मुलं convent मध्ये छान शिकताएत नं, ह्याची फिकीर नाही, चांगली नोकरी मिळून गलेलठ्ठ पगार मिळेल का नाही ह्याची पर्वा नाही...चिंता आहे तर फक्त ह्या लोकांचं कसं भलं होईल ह्या गोष्टीची..!

म्हणूनच त्यांना भरभरून प्रेम मिळतं असंख्य लोकांचं, फक्त माणसांचंच नाही तर प्राण्यांचं सुद्धा.

जेवणं झाल्यावर, प्रकाश भाऊंबरोबर सगळ्या प्राण्यांना बघायला आम्ही फेर फटका मारला, तेव्हा साळींदर, हरीण, चित्ता, माकडासारखे प्राणी धावून आले आणि प्रेमानी बिलगले त्यांना, बघता क्षणी ! पाऊस नसताना, भर ऊन्हातही मोर नाचायला लागला फक्त त्यांना बघुन !

त्यांनी प्रेमंच तसं केलं ह्या सगळ्यांवर ! निरपेक्ष..!

आमटे कुटुंबांनी फक्त ह्या सगळ्या लोकांना सांभाळलं नाही तर त्यांना स्वतःच्या पायावर उभं केलं. त्यांचे संसार थाटले. सोमनाथ च्या 1200 एकर जमिनीवर शेती करत किती तरी कुटुंब सुखानी राहताएत. एवढ्या मोठ्या प्रकल्पासाठी 27 तळी खोदली आहेत श्रामादानानी. वाया गेलेल्या tyres पासून धरण तयार केलए पाणी साठवायला.

आपल्या कुठल्या कामाचा कौतुक करायचा ह्यांच्या कामासमोर ?

सगळं खूपच अविश्वसनीय आहे ! एका आयुष्यात कुणी इतकं काम कसं करू शकतं.. ? केवढी ही दूरदृष्टी ?

हे सगळं डोळ्यानी पाहून अनुभवता आलं म्हणून त्याचीच टिमकी वाजवत फिरताना असं वाटतं वर्षातून एकदा जरी तिकडे जाऊन तिथे आर्थिक, मानसिक किवा शारीरिक मदत करता आली तरी खूप पुण्य कमवायची संधी मिळेल आयुष्यात !

आमटे कुटुंब म्हणजे कलयुगातले संतच मानायला हवेत. त्यांच्या या अखंडित कामाला माझा मानाचा मुजरा !!

Voice blog 22 आवाज बिघडण्याची कारणे भाग ४

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

आपल्या प्रत्येकाची एक ठराविक शारीरिक उंची असते. ठराविक वयात व्यायामाने किंवा इतर कुठल्या उपायाने ती थोडीफार वाढवता येऊ शकते पण त्यात अमुलाग्र बदल होत नाही. तसेच आवाजाचे असते. ठराविक वयात मेहनत केल्यास आवाजाची रेंज थोडीफार वाढू शकते पण त्या पलिकडे त्यात फार फरक पडत नाही. त्या रेंजच्या बाहेर वारंवार गायचा प्रयत्न केल्यास आवाज बिघडण्यास सुरवात होते.

३. मर्यादित रेंज

प्रत्येक आवाजातून त्याची रेंज लक्षात येते. गाणं शिकलेल्या गायकाची रेंज कायमच न शिकलेल्या लोकांपेक्षा जास्त असते कारण त्यांचे आवाज निर्मितीचे स्नायु वापरामुळे शीथिल झालेले असतात. असे असले तरी नैसर्गिक मिळालेल्या रेंजमधे समाधानी असलेले गायक विरळाच. आहे त्या रेंजच्या बाहेर गाण्याच्या प्रयत्नात गायक हमखास जोर लावून गायचा प्रयत्न करताना दिसतात किंवा आवाज चोरून लावताना दिसतात.  जास्त आणि जोरकस उच्छ्वासाने ते स्वर गाता येतात असा मोठा गैरसमज गायकांमधे दिसून येतो. असे करताना हमखास आवाज फाटतो आणि आवाजाला हानी पोहोचते. थोड्या अवधित त्याचे परिणाम दिसत नसले तरी दिर्घ काळात त्याचे पडसाद आवाजावर उमटायला लागतात.
स्वर पट्टया जेवढ्या जाड तेवढी आवाजाची जाडी जास्त. पुरुषाच्या स्वरतंतुची जाडी १७ ते २५ मि.मि असते तर बायकांच्या स्वर तंतुंची जाडी १२.५ ते १७.५ मि.मि असते. याच कारणामुळे पुरुषांचे आवाज बायकांपेक्षा जाड असतात. पुरुष आणि बायका दोघांमधे खालचे स्वर म्हणताना स्वर पट्टया जाड होतात आणि त्यांची लांबी कमी असते. या उलटवरचे स्वर म्हणताना स्वर पट्टयांची लांबी वाढते आणि त्या बारीक होतात. खालचे स्वर म्हणताना श्वास नलिकेतून जोरात हवा बाहेर आली तरी स्वर तंतु जाड असल्यामुळे सहज विलग होत नाहीत. या उलट वरचे स्वर म्हणताना स्वर तंतु बारीक आणि लांब होतात. श्वास नलिकेतून हवेचा जोर आल्यास त्या सहज विलग होतात आणि आवाज फाटतो. याच कारणामुळे वरचे स्वर गायचे असल्यास आवाज हल्का आणि बारीक असणं गरजेचं आहे तरच वरचे स्वर सहज लावता येण्याची शक्यता निर्माण होते. असे गायल्यास आवाज फाटणार नाही आणि कुठल्याही प्रकारचा त्रासही होणार नाही. आवाज हल्का आणि बारीक याचा अर्थ त्याचा volume कमी असतो पण नैसर्गिक असतो. कुठल्याही प्रकारे तो खोटा आवाज नसतो.

वरचे स्वर चोरून गाताना आवाज बारीक केला जातो पण आवाज निर्मीतीच्या स्नायुंमधे कडकपणा असतो. त्यांच्या नैसर्गिक स्थितीत बदल होतो आणि आवाज खोटा ऐकु येतो.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

प्रिय गोविंद,

प्रिय गोविंद, 

लहानपणापासून आईकडून तुझ्या अनेक गोष्टी ऐकल्या, अनेक वेळा देवळात तुझी मूर्ति बाघितली, TV वर बाघितलं, पण तुझा, आणि तुझ्या सखी द्रौपदीचा विचार केला की हमखास तुमचा हेवा वाटतो. तिच्याशी मन मोकळ्या गप्पा मारायला, चेष्टामस्करी करायला, वेळ प्रसंगी सल्ले द्यायला, मदतीला, आधार द्यायला कायम तु होतास. एकदा केलेली मैत्री तु आयुष्यमभर निभावलीस. त्यात गैरसमज नव्हते, संकोच नव्हता, शंका नव्हत्या, होता फक्त एकमेकांवरचा विश्वास आणि प्रेम.

महाभाराताची ती गोष्ट बघताना असं वाटायचं, तुझ्या सारखा एक तरी सखा आयुष्यात असायला हवा. तो आयुष्यभर सोबत करेल, योग्य अयोग्य मार्ग दाखवेल, सल्ले देईल, समजून घेईल, माझं ऐकुन घेईल आणि त्याच्या प्रत्येक गोष्टीवर माझा पूर्ण विश्वास असेल.

व्यक्तिरूपात अजून तु समोर आला नसलास तरी अप्रत्यक्षपणे तु माझ्या बरोबर असतोस हे माहिती आहे मला. कधी कुठे अडखळले तर सल्ला देतोस, कधी कुठली अडचण आली तर मार्ग दाखवतोस. तुझं अस्तित्व कायम जाणवतं मला आजुबाजूला पण समोर मात्र येत नाहीस.

आयुष्यात अनेक मित्र भेटले, मनासारखा जोडीदार भेटला पण त्या 'गोविंद’ ची जागा अजूनही रिकामीच आहे. कधीतरीवाटतं तु माझ्या जवळपासच असशील आणि मलाच ओळखता येत नसेल. कुणावर असा मोकळेपणानी विश्वास ठेवायला मला तरी कुठे जमतय..! आणि शिवाय मला जशी तुझ्या भेटीची ओढ लागली आहे, तसं तु मला भेटायला, माझीपण तर पात्रता हवी..!!

तुझी वाट पाहणारी,

तुझी सखी..

Voice blog 21 आवाज बिघडण्याची कारणे भाग ३

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

आवाज योग्य येण्यामधे श्वासाचा अत्यंत महत्वाचा वाटा आहे, म्हणुनच गाणं शिकवण्याच्याही आधी योग्य श्वास घ्यायला शिकवणं गरजेचं आहे. बऱ्याच वेळा चुकिचा किंवा कमी अधिक प्रमाणात श्वास घेतल्याने आवाजात बदल दिसून येतो. आवाज बिघडण्याच्या अनेक कारणांमधे हे एक महत्वाचं कारण आहे.

२. कमी अधिक श्वास

आपण नाकाने घेतलेला श्वास, घशावाटे फुफुसात जातो आणि आवाज निर्मिती न झाल्यास आल्यामार्गे परत बाहेर पडतो. ह्या स्थितीत स्वर पट्टया एकमेकांपासून लांब असतात. आवाज निर्मिती होते तेव्हा, स्वर पट्टया जवळ येतात आणि तोंडावाटे हवा बाहेर जायचा मार्ग बंद करतात. ह्या बंद स्थितीत खालून येणाऱ्या हवेचा जोर वाढतो, स्वर पट्टया कंप पावतात आणि फुफुसातून बाहेर येणारी हवा स्वर पट्टयांमधून, तोंडावाटे बाहेर पडते. स्वर पट्टयांचं योग्य प्रमाणात कंपन होण्यासाठी योग्य प्रमाणात श्वास घेणं गरजेचं आहे.
श्वास कमी असल्यास स्वर पट्टयांचं पुरेसं कंपन होत नाही आणि आवाज खूप बारीक आणि हळु येतो. ह्या आवाजाचा पाहिजे तसा प्रभाव पडत नाही.
या उलट गरजेपेक्षा अधिक श्वास घेतल्यास, फुफुसाकडुन अधिक प्रमाणात हवा बाहेर फेकली जाते. आवाज निर्मितीसाठी स्वर पट्टया जवळ यायचा प्रयत्न करतात पण उच्छ्वासाच्या जोरामुळे स्वरपट्टया लांब केल्या जातात. एकावेळी दोन उलट क्रिया होत असल्याने आवाज फाटतो. ह्या क्रियेमुळे स्वर पट्टयांच्या कडा घासल्या जातात व घर्षणामुळे त्या खडबडीत होतात. ह्याने आवाजावर परिणाम होतो आणि आवाज बिघडत जातो.

हे टाळण्यासाठी नैसर्गिक श्वास घ्यावा. जास्त वेळ गाता यावं यासाठी जास्ती श्वासाचा हव्यास टाळावा. जास्त श्वास घेण्यासाठी अनेक वेळा खांदे वर उचलले जातात, मानेच्या शिरा ताणल्या जातात. असे केल्यास श्वास तर वाढत नाहीच शिवाय मानेवर व खांद्यावर ताण आल्याने आवाजावर परिणाम होतो. श्वास घेण्याची क्षमता वाढवण्यासाठी प्राणायामचा उपयोग होतो. आपले बुजुर्ग कायम ' पोटातून गा’ असं सांगत आले आहेत. ह्याचाच अर्थ श्वास छातीत न घेतात पोटात घेणं. Voice blog 14 मधे आपण diaphragmatic breathing चा अभ्यास केला आहे. तसा घेतलेला श्वास नैसर्गिक असतो आणि त्याने आवाज नैसर्गिक येण्यास मदत होते.

श्वास घेणे’ ही अत्यंत नैसर्गिक क्रिया असली तरी बहुतांश लोकं वरवर श्वास घेतात. गाताना मात्र असा श्वास घेणे योग्य नाही. जागरूक राहुन आपल्या श्वासाकडे लक्ष दिल्यास आवाज सुधारण्यास नक्की मदत होईल.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

Just you two !!

I have always wondered about those moms whose life revolves only around their children. Their food, their health, their upbringing, their studies, classes, their growing up and so on !
These moms hardly trust anyone because they feel no one can do better, rather not even close. That’s the reason they never leave them with anyone. Even if they do, they leave a number of instructions along. Let it be their own mom or their mother in law. They are never happy with the way they are look after them.
'You should have fed her a fruit !’
"Why did you give him chocolates ?”
"How is it that she always skips milk ?”
"How did he fall ? Weren’t you with him ? and what not...!!
This is what happens when they leave them for couple of hours. These two three hours make them impatient and agog so there isn’t any question of leaving them for a couple of days unless it is inescapable and unavoidable. This is the time we need to 'let go’ few things just for ourselves. Also it is nice to get pampered and caressed from others on kids part too.
Leaving kids and enjoying a trip with spouse or friends is a terrible sin for them..!
I have heard my friends saying, "how can you even think of keeping poor kids at home and enjoying a vacation without them ?”
"Why should someone else take care of your kids while you are having fun somewhere ?”
‘Isn’t it your responsibility to take them with you while you enjoy ?’

I agree a little in this argument. Kids are comfortable at home and enjoy wherever they are... and it is ok once a year to have a vacation for your own. This is the time you spend for yourself carefree. No obligation of carrying food stuff, playing stuff and all those extra things you feel might be needed. No running behind, no shouting and no yelling. You get plenty of time to read, write, sit and do practically nothing. You get solace time to discuss and talk about so many things with your spouse you don’t normally do. You are free to behave the way you want without someone watching and judging you. This is the time every couple needs to revitalise their relation.
Secondly there are such destinations, where kids are too young to explore. That can be a trek, which is physically toilsome, Or a place meant only for adults, Or a destination which is too extravagant or lavish for them. If everything comes in an easy way, it is we who leave them with less ambition to explore more, on their own ability.
Of course it is not the destination that matters but the 'me time’ that rejuvenates.
Believe me such vacations are very much refreshing and are a must for every couple. After all it is your life, kids are a only part of it. Trust me this will not make you any less responsible parent. This much needed break and distance will strengthen your bond with your spouse and also restore your relation with your children and you will look after them with much more love, affection & patience.

So, when are planning your vacation..a real one !?!

Voice blog 20 आवाज बिघडण्याची कारणे भाग २

गाणाऱ्यांना आवाजाप्रति जागरूकता निर्माण होण एक महत्वाची गोष्ट आहे. त्या विषयाचा अभ्यास प्रत्येक गायकाने करावा, आणि आपल्या आवाजाचं आरोग्य उत्तम ठेवावं ह्या हेतुने लिहीलेले हे blog गायकांना उपयुक्त ठरतील अशी आशा आहे.

आवाज बिघडण्याला अनेक गोष्टी कारणीभूत असू शकतात. एखादी किरकोळ चुकीची गोष्ट आवाजावर परिणाम करते. अशा चुकीमुळे आवाजाच्या साध्या तकरारी सुरू होतात. आवाजातले बदल किरकोळ असल्यामुळे जागरण, प्रवास, दगदग सारख्या गोष्टींवर खापर फोडले जाते किंवा सपशेल दुर्लक्ष केले जाते. हे बदल सुधारेनासे झाले की मग आवाज बिघडण्याची कारणं शोधली जातात. अशा वेळी मुळ चुक सुधारल्याशिवाय इतर कुठल्याही उपचाराने आवाज सुधारत नाही. मुळ चुक लक्षात येत नाही आणि चुकीच्या पुनरावृत्तिमुळे आवाज बिघडत जातो.
असे होऊ नये म्हणुन मुळातच आपण कुठल्या चुकीच्या गोष्ठी करत नाही ह्याची दक्षता घ्यायला हवी.

किरकोळ वाटणाऱ्या पण सतत केल्यामुळे आवाजावर परिणाम करणाऱ्या गोष्टी आपण बघु.

१. चुकीची बैठक

अनेक वेळा ठराविक बैठक घेतल्याशिवाय मनासारखं गाता येत नाही पण ती बैठक उत्तम आवाज निर्मितीसाठी योग्य आहे का ह्याचा विचार केला जात नाही.
वास्तविक उभं राहुन गायची पद्धत सर्वोत्तम मानली गेली आहे कारण उभं असताना पाठीचा कणा सरळ असतो,  खांदे सहजासहजी वाकत नाहीत, हात नैसर्गिक अवस्थेत असतात आणि शरीराच्या वरच्या भागात कुठल्याही प्रकारचा ताण नसतो. ह्या पद्धतीमधे जास्तीत जास्त श्वास सहजरित्या घेता येतो.
असे असले तरी शास्त्रीय संगीत बसून गायची पद्धत प्रचलित आहे. त्यामुळे बसलेल्या स्थितीत उत्तम आवाज येण्यासाठी, योग्य ती काळजी आपण घ्यायला हवी. बसताना पाठीचा कणा सरळ असायला हवा. अनेक वेळा नकळत पाठीत बाक काढून बसायची सवय असते. तो ताठ पण शिथिल राहिल्यास श्वास उत्तम प्रकारे घेता येतो. गाताना हात शरीरालगत आणि तळवे मांडीवर आकाशाच्या दिशेनी असावेत. तळवे उलटे ठेवल्यास मांडीवर दाबले जायची शक्यता निर्माण होते, आणि कुठल्याही स्नायुंवर ताण आला की तो आवाजामधून दिसतो.
गाताना मान सरळ असावी. अनेक वेळा खालचे स्वर म्हणताना मान खाली आणि वरचे स्वर म्हणताना मान वर करायची सवय असते.
स्वर यंत्र हा गळ्याच्या मध्यभागी पुढील बाजूस स्थित अवयव आहे. Hyoid bone म्हणजेच जिव्हास्थिला तो टांगलेल्या अवस्थेत असतो. मान खाली किंवा वर केल्यास तो दाबला किंवा ओढला जातो व नैसर्गिक आवाज येण्यास अडथळा निर्माण होतो.

वरील माहिती सर्वपरिचित असली तरी ती अमलात आणताना त्याचा विसर पडतो आणि आपल्या सोयीप्रमाणे बैठकीत नकळत बदल होतो. जागरूक राहुन एकदा योग्य त्या पद्धतिची सवय करुन घेतल्यास, पुढे विनासायास ती आमलात आणता येते आणि आवाज नैसर्गिक आणि उत्तम येण्यास मदत होते.

योग्य बैठकीची ही सर्व लक्षणं तुमच्यात तपासुन पहा आणि आवाज अधिकाधिक उत्तम आणि नैसर्गिक करण्याचा प्रयत्न करा. तुमच्या प्रतिक्रिया, अडचणी आणि सल्ले कळवल्यास, सखोल अभ्यास होण्यास नक्कीच मदत होईल.

आवाज.. गाणाऱ्यांचं माध्यम’ या विषयावर अधिक माहितीसाठी आणि या विषयावरचे सगळे लेख वाचण्यासाठी follow करा sailypanse.blogspot.in

प्रिय calendar,

प्रिय calendar, 

परवा तुमची पानं चाळता-चाळता सहज मागच्या पानांवर नजर गेली आणि सगळ्या तारखा डोळ्यांसमोर फिरू लागल्या. काही तारखा सुखद होत्या, काहींनी खोल आठवणी जागृत केल्या आणि टचकन डोळ्यात पाणी आलं. काही तारखानकोश्या होत्या, काही होत्या प्रेमाच्या, काही पोटभर हसवणाऱ्या तर काही परक्या वाटणाऱ्या. काहींमधे मनं दुरावली तरकाहींनी आपलंस केलं.

काही तारखांवर मन रेंगाळत राहिलं, आणि काही तारखा हव्याहव्याश्या वाटल्या. 

कितीतरी वेगवेगळ्या भावना दडल्या होत्या तुमच्या तारखांमधे. 

 बघता बघता अजून एक वर्ष संपेल, अनुभवाची शिदोरी अजून बळकट करत मला शहाणपण शिकवेल.

आता तुमच्या पानांवरचे थोडेच दिवस राहिले आणि किती तरी ठरवलेल्या गोष्टी राहून गेल्या. दर वर्षी 

काही तरी निसटतच हातातुन. 

आयुष्याची एक-एक वर्ष पालटून जातात आणि वर्षाच्या शेवटी मागे वळून बघताना

मनात एक वेगळीच हुरहूर राहते. मनात एक कुतूहल निर्माण होतं, आता येणारं वर्ष तरी ठरवल्यासारखं जाईल ?

कधीतरी वाटतं, सगळ्यांनाच वाटत असेल का अशी हुरहुर ? का आपणच खंत करत बसतो ?

पण एक मात्र खरं तुमच्या पहिल्या तारखेची 'मी’ आणि शेवटच्या तारखेची 'मी’ ह्यात नक्कीच फरक असतो. 

त्या दोन्ही तारखा बघुन माझ्या प्रगतिचा आलेख मला स्पष्ट दिसतो आणि बरं वाटतं, 'चला हे वर्ष खूप काही देऊन गेलं’ !

आता लवकरच तुमच्या नवीन वर्षाचं नवीन रूप येईल, आयुष्याच्या वेगळ्या तारखा घेऊन. नवीन उत्साह, नवीन उमेद, आणि नवीन आशा घेऊन. या वर्षी राहून गेलेल्या गोष्टी पूर्ण करायला नवीन तारखा मिळतील आणि खुणावत राहतीलमाझं ध्येय. तुमच्या तारखा संपताना राहिलेल्या गोष्टी आयुष्याच्या तारखा संपायच्याआत जमायला हव्या... बास !!

तुझी मैत्रिण..