Sound Wave Art

SOUND WAVE ART

लहानपणापासून microphone ची ओळख झाली होती पण studio मधे गायची माझी ती पहिलीच वेळ ! काचेच्या या बाजूला मी आणि पलीकडे रेकोर्डिस्ट. मी गायला लागले आणि  पलीकडून recordist गाणं ऐकत आणि बघत होता. हो ! बघत होता, soundwave च्या स्वरूपात. गाणं संपवून माझा आवाज ऐकायची आणि बघायची मलाही तितकीच उत्सुकता होती.
गाणं record झालं. मी माझा आवाज पहिल्यांदाच दृश्य स्वरूपात बघत होते. काय सुंदर होता तो graph. कुठे लहान कुठे, मोठा, कुठे बारीक, कुठे जाड, कधीतरी तुटक तरीही प्रवाही. नादाच्या त्या दृश्य स्वरूपाच्या मी प्रेमात होते. ह्या स्वरलहरींवर काम करणाऱ्या तमाम रेकोर्डिस्ट लोकांचा मला हेवा वाटत होता. कुठे आवाज चिरकला, कुठे फाटला हे सगळं ह्या रेकोर्डिस्ट लोकांच्या नजरेतून सुटत नव्हतं. Ideal soundwave कशी हवी, कुठे बारीक, कुठे जाड ह्याचा त्यांचा बारीक अभ्यास होता. आवाजाची आस कशी टिकली किंवा टिकली नाही हे sound wave दाखवत होती. एकुण आहे तसा शुद्ध, निर्लेप आवाज माझ्या समोर होता. 

                                       

गाणं final झालं तरी ती sound wave माझ्या नजरेसमोरुन जाईना. एखाद्या constructor ला आपण केलेला रस्ता सुंदर दिसतो किंवा एका दुकानदाराला फळ्यावर  छान मांडून ठेवलेलं सामान सुंदर दिसतं तसं मला ती sound wave खूप सुंदर दिसत होती. दिसायला आकर्षक असणारी ही गाण्याची soundwave आपल्याकडे असावी असं माझ्या मनानी घेतलं, निदान त्यातला एखादा तुकडा तरी माझ्या नजरे समोर असवा असं वाटायला लागलं. 

ह्या प्रसंगाला अनेक वर्ष झाली. Sound wave प्रत्यक्षात काही उतरली नाही, पण विषय मात्र डोक्याच्या कोपऱ्यात कुठेतरी होताच. मैत्रिणी बरोबर नेहमीच्या creative गप्पा मIरताना परत एकदा तोच विषय निघाला आणि ह्या हट्टाला आम्ही साकारायला लागलो. आवाजाचे, रागांचे, कागदांचे आणि रंगांचे अनेक experiments करत आम्हाला आमची final sound wave मिळाली.

                                   

Soundwave नजरे समोर होती, आवडत्या रागांमधे होती तरी अजून काहीतरी राहतय असंच वाटत होतं. एक गाणारी म्हणून मला त्या sound wave चं महत्व होतं. इतर गाणाऱ्यांना, रेकोर्डिस्टना ती जवळची वाटेल पण सर्वसामान्य लोकांचं काय ज्यांनी हा प्रकार कधी बघितलाच नव्हता ?! त्यांच्यासाठी ह्या दृश्यस्वरूपा बरोबर ती ऐकु येणं ही तितकंच गरजेचं होतं. आमचे पुढचे प्रयत्न सुरू झाले आणि परत एकदा खूप experiments नंतर technology च्या सहाय्यानी आवाज ऊमटु लागला. आता ही soundwave परिपूर्ण होती. एक कलाकार किंवा एक रसिक म्हणून ती आपल्या भिंतीवर असण्याचं माझं स्वप्न पूर्णत्वाला गेलं होतं..! 
त्या सुंदर स्वप्नाचं नाव आहे Framing Raagas....by Saee-ly.
ते स्वप्न ज्या मैत्रिणी बरोबर बघितलं ती माझी मैत्रिण, एक उत्तम गायिका आणि एक सर्जनशील कलाकार Saee Tembhekar.
आमच्या पसंतीचे पहिले चार राग, जे भिंतीवर सजले ते आहेत Ahir Bhairav, Brindavani Sarang, Bhimapalasi आणि Bhoopali.

                     

चाल

चाल

" चालणं हा सर्वोत्तम उपाय ", पण तो चालतो का कुणाला ? वेळ फार जातो न त्यात ! व्यायामासाठी जिम आहे, club आहेत, चालायला वेळ कुठे कुणाला ? जरा कोपऱ्यावर जायचं तर गाडी आहेच. सगळं कसं झटपट हवं..!! मग व्यायामाची कायम चालढकल !

आमचे वडील फार कडक. लहानपणी कायम त्यांचंच चालायच. ते आम्हाला चालायला डोंगरावर पाठवायचे. तीच सवय आजपर्यंत चाललीए.

सकाळी गडबडीची वेळ ! कुणाचे डबे, कुणाची चहाची घाई, कुणाची अंघोळीची गडबड, कुणाची पहाटेची अभ्यासाची वेळ. ह्या सगळ्यातून पळ काढून मी सरळ चालत सुटते.

कुणाला चालो अथवा ना चालो मी माझं चालणं रोजच्या रोज ठेवलय. चालताना walkman लावायचा कानात आणि चालत सुटायचं रस्ता दिसेल तिथे. कानात गाणं चालू असलं कि चालायला कसा जोश येतो पण काय ती आजकालची गाणी आणि त्याच्या चाली. न धड शब्द न चाल. पण उत्तम चालतात असली गाणी..! लहान लहान मुलांची तर तोंड पाठ असतात. तुम्ही म्हणाल चालतातच न गाणी..? आपली आवड निवड जमत नाही म्हणायचं आणि द्यायचं सोडून !

काय त्या पुरवीच्या चाली ! इतकी वर्ष झाली तरी अजुन मनात घर करून आहेत ! आजकालच्या चालींना त्याची सर कुठून येणार ? असो !!

आजकाल हे व्यायामाचं खूळ जरा जास्तच वाढलंय. पूर्वी कुठला आला व्यायाम आणि कुठलं काय. पूर्वीच्या चाली रिती सांभाळता सांभाळता जन्म निघून जायचा बायकांचा. आमच्या घरात हे नाही चालत आणि ते नाही चालत..! सगळ्यांच्या चाली सांभाळायच्या घरच्या बाईनी !

आजकालच्या सुना घेतील का चालवून ? आमचं जमत नाही म्हणून, थाटातील वेगळं बिऱ्हाड. तुम्ही बसाल हे चालत नाही ते चालत नाही करत !

पूर्वी बायका घर आणि मुलं सांभाळायच्या. घराबाहेर पडायचं कारणच नाही. कोण चालवून घेणार त्यांचं बाहेर पडणं ?

हळू हळू का होईना ह्या रूढी बदलल्या. बायका बाहेर पडल्या आणि तेव्हापासून चलताएत पुढे पुढे !

आज त्या घर सांभाळून इतर गोष्टी करतात. ऑफिसस चालवतात, हॉटेल्स चालवतात, business चालवतात, दुकान चालवतात. पुरूषांच्या बरोबरीनी खांद्याला खांदा देऊन चालतात.

आमच्या घरातही आम्ही दोघं अगदी बरोबरीनी चालतो. अर्थात मी चालवून घेतलं म्हणूनच ! नाहीतर तुम्हाला म्हणुन सांगते, ह्यांची अगदी कसवाचीच चाल. आमच्या ह्यांच्या चालीनी संसार केला असता तर काही खरं नव्हतं. घरात तसं चालतं माझंच !

घर चालवायचं म्हणजे काही सोपं काम नाही. कामवाल्या बायकांचं चालवून घ्यायचं म्हणजे फार बाई धीराचं काम. जरा त्यांच्या मनाविरुद्ध झालं कि चालत्या होतात ! कितीही मनासारखे पगार दिले तरी चालतं त्यांचंच.

घरातल्या सगळ्याच्या मरज्या सांभाळत आणि सगळ्याचं चालवून घेत आता कंटाळा आला. ५० वर्ष संसार झाला. आता चालून चालून खूप दमलीए. असं वाटतं लवकर एक सून यावी आणि तिनी चालवावा संसाराचा गाडा. तिच्या हातात सगळं देऊन आपण निवृत्त व्हावं. तसा मोह सुटायला हवा म्हणा ! पण ठरवलंय तर तसंच वागायचं. म्हणतात नं..बोले तैसा चाले !  

क्षुद्रता ही अफाट असे...

घरातून निघताना उशीरच झाला. धावत पळत बाहेर पडले. गाडी garage ला होती त्यामुळे रिक्शाला पर्याय नव्हता. तरातरा चालू लागले. तेवढ्यात शेजारी राहणारी मैत्रिण lift द्यायला पुढे सरसावली पण नेमक्या आमच्या वाटा वेगळ्या होत्या त्यामुळे कोपऱ्यावरच्या signal पर्यंत सोडुन ती दुसऱ्या बाजूला निघाली. रिक्शा शोधेपर्यंत एक ओळखीच्या काकू भेटल्या. खूप गप्पा मरायला लागल्या तरी माझं लक्ष रिक्शाकडेच पण एकही रिक्शा येईना. त्या ही गेल्या मी मात्र अजून तिथेच. ' वेळेला मेली रिक्शा कधीच येत नाही ' माझी उगाच चिडचिड होत होती आणि तेवढ्यात माझ्या सोईची बस समोर येऊन ठाकली..!.?.! 

बसचा आणि माझा संपर्क तसा शाळेनंतरच सुटला होता. आधी सायकल मग दुचाकी आणि मग चारचाकी पर्यंतच्या प्रवासात, कधी बसची वेळ आलीच नाही. आता इतक्या वर्षांनंतर आज बस नी जावं का काय असा संभ्रम डोक्यात चालेपर्यंत मी बस मधे चढले देखील !

बसच्या शेवटच्या खिडकित बसून मला शाळेतले दिवस आठवले.

सकाळी सकाळी धावत पळत जाऊन शाळेची वेळ गाठायची आणि दुपारी परत त्याच वाटेनी बस धरून घरी. बरोबर मैत्रिणी आसायच्या त्यामुळे गप्पा, हसणं, खिदळण ह्या सगळ्यात खूपच मज्जा यायची. 

आज किती दिवसांनी परत तोच अनुभव ! मलाच गम्मत वाटून गालातल्या गालात हसू येत होतं.

पण आपलं मन एक विलक्षण गोष्ट आहे. दुसऱ्याच क्षणी मला वाटलं ," आपण बस नी जातोय खरं, पण आपल्याला कुणी बघितलं नाही तर बरं. काय वाटेल लोकांना ? गाडी नव्हती तर रिक्शा नाही का परवडत ? एकदम बस धरली ? "

मग मला वाटायला लागलं " निदान बस मधे कुणी ओळखीचं तरी नको बाबा भेटायला. उगाच काय सांगत बासायचं, का बस नी जातोय ते, सरळ बाहेरच बघत बसावं."

मग वाटायला लागलं बाहेरून कुणी बाघितलं तर ? एखादी मैत्रीण AC गाडीतून जात असताना signal ला नेमकी शेजारी यायची. काय वाटेल तिला ? एकच तुच्छतेचा कटाक्ष टाकेल. मग ? एकदम कसंतरी वाटायला लागलं. आता काय करावं ?

मग Albert Ellis ची आठवण झाली. Albert माझा आदर्श होता, थोर psychologist. आपल्या भावना आपणच निर्माण करत असतो. आपला त्यावर ताबा असायला हवा. मी उलट विचार सुरु केला. मला जे वाटेल ते करायला मी मुक्त आहे. इतरांचा विचार मी कशाला करावा ? 

मी एकदा सचिन तेंडुलकरची मुलाखत वाचली होती. म्हणाल ती गाडी वडिलासाठी दारात ऊभी करु शकत असताना ही त्याचे वडील बसनी फिरत असत. गाडीतून फिरायचं नव्हतं असं नाही पण रोज जायच्या यायच्या ठिकाणावर सोईची बस होती जी घराच्या दारातून निघायची आणि दारात सोडायची, मग गाडी लागते कशाला असं त्यांचं म्हणणं होतं. साधी राहणी आणि उच्च विचारसारणीचे ते होते. माझ्याही राहाणीबद्दल मनात अभिमान जागृत झाला. आता जरा बरं वाटू लागलं.

तेवढ्यात कंडक्टरनी बेल वाजली आणि मी भानावर आले. माझा स्टॉप आला होता. बसमधून उतरताना माझ्या लक्षात आलं, तेवढ्या दहा मिनिटात कित्ती विचार केला होता मी. एक बसचा प्रवास करण्यात किती गोष्टी आड येत होत्या... सवय, आर्थिक परिस्थिति, सामाजिक भान, status , कलाकारपण,  माझा ' मी ' आणि देव जाणे काय काय..!?! कोण मी ? कशाचा एवढा विचार ? 

तेव्हा कुसुमाग्रजांची कविता आठवली..

असीम अनंत विश्वाचे रण

त्यात पृथ्वीचा इवला कण

त्यातला आशिया, भारत त्यात

छोट्याश्या शहरी छोट्या घरात

घेऊन आडोसा कोणी मी वसे

क्षुद्रता ती अफाट असे..

कुसुमाग्रजांची ही कविता माझी मुखोद्गत होती, कारण मला ती पुरेपूर पटलेली होती. प्रत्यक्षात मात्र तसं वागता आलं नाही. 

आज मात्र पक्क ठरवलं, यापुढे आपला " मी " मधे आणायचा नाही अर्थात आज कुणी ओळखीचं भेटलं नाही, ह्याचा मनातल्या मनात आनंद व्यक्त करतच !!